برج طغرل تهران علم مهندسی و ریاضیات در گذشته

درسته که تهران رو همه با شلوغی‌هاش می‌شناسند، اما در تمام نقاط پایتخت یک اثر تاریخی به جا مانده. برج طغرل یکی از همون آثاره. جدا از تاریخی که پشت این بنا است، معماری‌اش در طی سالیان طولانی بین معماران دنیا همیشه به عنوان شاهکار زمان خودش شناخته می‌شه. برج طغرل در این سال‌ها مهجور مونده و خیلی از افراد حتی نمی‌دونند این بنا کجاست. عده‌ای هنوز اطلاع ندارند که چه کاربردهایی داره. امروز قراره با سفربازی بریم سمت جنوب تهران و برج طغرل رو ببنیم. همراه ما باشید چون قراره از تاریخچه غنی و کاربردهای این بنا به صورت خاص صحبت کنیم. 

برج طغرل یادگاری چه شخصی است؟

برج طغرل یادگاری دوران سلجوقیانه و نکته مهم این است که در این برج آرامگاه شخص بزرگی قرار گرفته. در کتاب‌های قدیم این آرامگاه رو به سه نفر نسبت دادند، اما خیلی‌ها بر این باورند محل دفن طغرل‌بیگ است. طغرل بیک ابوطالب محمد بن میکائیل پایه‌گذار امپراتوری سلجوقی بود که سلجوقیان تحت سلطنت او، با ایجاد تسلط سیاسی بر خلافت عباسی در بغداد، رهبری جهان اسلام را به دست گرفته بودند. او از سال  از ۴۲۹ تا ۴۵۵ ه‍.ق بر ایران، ماوراءالنهر، خراسان بزرگ، قفقاز جنوبی، عراق، بخشی از آناتولی و نیز قسمتی از ارمنستان بزرگ حکومت کرد.

عده‌ای دیگر از نویسندگان در کتاب‌های تاریخ اشاره کردند این مکان محل دفن خلیل سلطان از فرزندان تیمور لنگ در قرن پانزدهمه. تعدادی این بنا رو متعلق به یکی از بزرگان صوفیه می‌دونند. ابراهیم خواص یا ابواسحاق بغدادی از صوفی‌های زمان خودش و از نزدیکان جنید بغدادی بود. خوّاص بیشتر اوقات به سفر می‌رفت، در اواخر عمر در ری که بزرگ‌ترین شهر آن زمان بود اقامت کرد و در نهایت در مسجد جامع شهرری فوت کرد و در برج طغرل به خاک سپرده شد.

برج طغرل در شهرری

موقعیت جغرافیایی برج طغرل

این برج مهم در گذشته در مسیر راه ابریشم قرار داشت. خیلی از رهگذران و مسافران از سمت خراسان به ری می‌اومدند. این نشان می‌ده که در اون سال‌ها موقعیت جغرافیایی این منطقه بسیار مهم بوده.  پس از سال‌ها اهمیت ری کمتر شد و خیلی از افراد این منطقه رو به فراموشی سپردند. به صورت کلی این بنا در شرق آرامگاه ابن بابویه در خیابان ابن بابویه شهر ری واقع شده‌ است. مسیر دسترسی به برج طغرل بسیار آسانه. می‌تونید از مترو، وسیله نقلیه عمومی یا شخصی برای بازدید استفاده کنید.

برج طغرل در گذشته

کاربردهای مهم برج طغرل در گذشته و امروز

در قدیم قبل از ساخت هر بنا فکری بود و تنها برای زندگی یا اینکه صرفا برجی ساخته باشند آجری روی هم نمی‌گذاشتند. این بنا در سال‌های طولانی کاربردهای متفاوتی داشت که مردم بتوانند از آن‌ها استفاده کنند. شاهان و حاکمان از درهای هلالی شکل که در فضای دایره‌ای این برج بکار رفته استفاده می‌کردند و در این مرکز به سخنرانی می‌پرداختند،  فضاهای مربع مربع مانند توخالی در دورتادور دیوار داخلی برج  باعث می‌شد صدای این افراد اکو بشه و افراد به صورت رساتر صحبت کنند. برج طغرل شکوه علم ریاضیات باستان رو نشان می‌ده. کافیه یکبار از نزدیک این برج رو ببینید خیلی از افراد شیارهای موجود در برج رو تنها به عنوان تزئین بنا می‌دونند در صورتیکه مسئله فراتر از این حرف‌هاست که در ادامه درباره‌اش صحبت می‌کنیم.

به عنوان مشعل روشنایی برای شب‌های تاریک

همانطور که گفتیم این برج در مسیر راه ابریشم بود. مسافران و رهگذران که از مسیر راه ابریشم می‌گذشتند برای استراحت از برج طغرل استفاده می‌کردند. نکته مهم‌تر این بوده که بالای برج همیشه مشعل‌هایی روشن بوده تا اگه مسافران در تاریکی به سمت مقصد خودشون می‌رفتند از روشنایی بهره ببرند.  البته برای روشنایی منطقه ری هم آتش بر روی بام روشن می‌شد بدون اینکه آسیبی به شخصی وارد شود.

مشخص کردن حرکت سالانه خورشید در برج طغرل

این برج معماری عجیبی دارد. به علت قرار گرفتن موقعیت جغرافیایی بنا در برابر نور خورشید و دایره‌ای بودن آن حرکت سالانه خورشید در این برج مشخص است. بر این اساس منوچهر آرین در مقاله «نگاه دیگری به برج‌ها» گفته است:

((اطلاق واژه برج به این بنا و بناهای مشابه از آن جا که برج به منازل عبور حرکت سالانه خورشید در دائرهالبروج گفته می‌شود حکایت از این مطلب دارد که گذشتگان از این روی سایه‌های این ابنیه و دریچه‌های گذر نور خورشید که در روی آن‌ها تعبیه شده پی به برجی که خورشید در آن غوطه‌ور می‌باشد می‌بردند زیرا که در هر برجی خورشید ارتفاع خاصّی در آسمان نسبت به افق و میل خاصّی نسبت به جهات جغرافیایی مناطق دارد. لاجرم سایه‌ها و طرز تابش آن متفاوت خواهد بود که از این تغییرات می‌توان در تعیین روزها و برج‌ها بهره برد و این فناوری به کار رفته در این ساختمان‌هاست که کلمهٔ برج را بر آن گذاشته‌اند.))

یکی از درهای برج طغرل

ساعت آفتابی در دل برج طغرل

در گذشته از این بنا به عنوان ساعت استفاده می‌کردند. مثل این برج تا به امروز در هیچ کجای دنیا به این دقت پیدا نشده. اگر از نمای بیرونی به برج طغرل نگاه کنید، ۲۴  کنگره با زاویه حاده خواهید دید. تمام این کنگره‌ها با دقت در کنار هم به یک اندازه قرار گرفتند. آفتاب در هنگام طلوع خورشید اگه به این کنگره‌ها بتابه در سمت شرق بنا کم‌کم یکی از کنگره‌ها روشن می‌شه، اگه نیم ساعت از طلوع آفتاب بگذره، نصف کنگره روشن می‌شه. 

اگه یک ساعت از شروع روز و بالا اومدن خورشید بگذره یک کنگره به‌طور کامل روشن می‌شه و اگر چنانچه ۲ ساعت بگذره ۲ کنگره روشن می‌شه، این روند ادامه خواهد داشت تا به لحظه‌ای می‌رسیم که خورشید روی نصف النهار منطقه قرار می‌گیره؛ یعنی بیش‌ترین ارتفاع رو از افق داره، در این هنگام خورشید درست در بالای سر در جنوبی برج قرار می‌گیره چون که درب‌های برج به صورت شمال به جنوب قرار گرفته و روی نصف‌النهاره. در این هنگام سایه تیغه‌ای که بالای سر سردر ورودیه درست در بالای تبری ضربی گونه سر در قرار گرفته و این یعنی هم اکنون وقت اذان ظهره.

ساعت آفتابی برج طغرل در زمستان

در زمستان که ارتفاع خورشید پایین‌تره در هنگام ظهر، خورشید از درب جنوبی درست وسط برج می‌تابه. اگه خورشید از هنگام ظهر نورش کم‌تر شد و به جانب غرب گرایش پیدا کرد، در این زمان کنگره‌های جانب غرب شروع به روشن شدن می‌کنه. اگر نیم ساعت از لحظه ظهر بگذره نیمی از کنگره از جانب غرب روشن می‌شه اگر یک ساعت بگذره یکی از کنگره‌ها و اگر ۲ساعت از ظهر بگذره نیمی از کنگره‌ها روشن می‌شه و به همین گونه تا خورشید غروب کنه ادامه خواهد داشت. 

پس در زمان‌های قدیم یا حتی امروزه از روی کنگره‌های این برج و تابیدن نور خورشید بر برج می‌توان مقدار گذشت زمان از لحظه طلوع آفتاب، هنگام اذان، لحظه دقیق ظهر، طی شدن ساعات، غروب آفتاب متناسب با فصل تابستان یا زمستان رو مشخص کرد.

بازدید از برج طغرل در تهران

این برج در حال تخریب بود که در زمان سلطنت ناصرالدین شاه بازسازی شد. سال‌های پس از انقلاب به صورت کاملا ناشناخته شده بود تا اینکه توسط شهرداری تهران هم اکنون در حال بازسازی است. تمام روزهای هفته امکان بازدید از برج طغرل وجود در بهار و تابستان، ساعت بازدید تا ساعت ۱۸ و در پاییز و زمستان، تا ساعت ۱۶ است.