دسترسی سریع
موقعی که داشتم فکر میکردم که برای مقدمه این مقاله چی بنویسم حقیقتا واژه‌ای ردیف نمیشد که بتونم توصیف مقاله‌ام رو باهاش شروع کنیم. هر چیزی که میومد چیزی نبود که خودم رو راضی کنه!
میدونی وقتی اسم امام رضا (ع) میاد، تو دل خیلی از ماها یه حس خاصی درست میشه، حسی که واقعا بیان کردنش با واژه‌ها سخته. یه ترکیبی شاید باشه از اشتیاق دیدن، احترام، عشق و علاقه. حالا این ترکیب شاید توی آدم‌های مختلف متفاوت باشه ولی چیزی که من دیدم، چه بین کسایی که آدم‌های معتقدی هستن که چه کسایی که زیاد اهل مسائل دینی نیستند، اینه که همه یه محبت خاصی به امام رضا (ع) دارن و همه هم دلشون میخواد حتی شده برای یکبار، به زیارت حرم شاه خراسان برن.
میدونی اصن همه ما مشهد رو با اسم امام رضا (ع) می‌شناسیم. به تاریخچه خود شهر مشهد هم که نگاه میکنی متوجه میشی که این شهر تا قبل از شهادت امام رضا تنها یه روستای کوچیک بوده که هیچ توجه خاصی هم بهش نمی‌شده و در زمان‌های قدیم، منطقه خراسان شهر توس بوده که از اهمیت ویژهای برخوردار بوده.
اما وجود پیکر مبارک امام هشتم، به این منطقه کوچیک برکتی میبخشه که امروزه جزو بزرگ‌ترین کلان شهرهای ایران به حساب می‌آید و شهرتی جهانی داره.
خود واژه مشهد هم به معنی محل شهود و محل شهادته و این خودش نشونی هست که میگه این شهر واقعا حول محور امام رضا (ع) شکل گرفته.
شهر مشهد جزو شهرهایی هست که همه جور جاذبه گردشگری رو میشه توش پیدا کرد! از بناهای تاریخی گرفته تا طبیعت بکر و سرسبز اما توی این مقاله قصد دارم به صورت اختصاصی به حرم امام رضا (ع) بپردازم و دستت رو بگیرم و تک تک جاهاش رو بهت نشون بدم. افتخار همراهی رو به من میدی؟
اصن چی شد که امام رضا (ع) به خراسان اومد؟
به نظرم بهترین نقطه برای آشنایی با حرم امام رضا (ع) دونستن اینه که چرا اصن امام رضا راهی خراسان شد و چی شد که به شهادت رسید؟
این اطلاعات بهت کمک میکنه که فسلفه وجودی این حرم رو بیش از گذشته درک کنی!
خب داستان از سال ۲۰۰ هجری قمری شروع میشه. توی تاریخ اومده که بعد از کشته شدن امین توسط برادرش مامون عباسی، شیعیان در مناطق مخنلف حکومت عباسی دست به قیام زدند.
این شد که مامون به فکر افتاد تا ظاهر حکومت خودش رو عوض کنه و کاری کنه که حمایت شیعیان رو به سمت خودش جلب کنه. همین میشه که توی سال ۲۰۰ هجری قمری امام رضا (ع) رو به مرو پایتخت خودش احضار میکنه تا ایشون رو ولیعهد خودش بکنه.
امام با شنیدن ماجرا اول مخالفت میکنه منتها بعد از سمت مامون مجبور میشه و از مدینه به سمت مرو هجرت میکنه. در طول مسیر اتفاقات مختلفی برای کاروان امام رضا (ع) رخ میده. از مریضی امام رضا توی اهواز گرفته تا سخن‌رانی در نیشابور و نقل حدیث سلسله الذهب.
بعد از حرکت از سمت نیشابور به مرو امام رضا در سرخس مدتی زندانی میشه که دلیلش این بوده که عباسیان فکر میکردند امام رضا قصد شورش و بر هم زدن حکومت رو داره منتها سوتفاهم حل میشه و در نهایت امام رضا (ع) به مرو میرسه و اونجا هم بعد از اجبار مامون به مقام ولیعهدی مامون در میاد.
وضعیت مامون در حوزه حکومت داری یکم ناجور بوده و دشمن زیادی داشته و عرب‌ها توی نقطه‌‌های مختلف بر علیه‌اش قیام میکردن و در نهایت هم در بغداد عملا اون رو از حکومت عزل میکنن و یه خلیفه جدید برای خودشون انتخاب میکنن.
با اینکار مامون یه سپاه بزرگ جمع میکنه که به بغداد حمله کنه و حکومت خودش رو دوباره پس بگیره. توی همین مسیر لشکر کشی امام رضا رو مسموم میکنه و به شهادت میرسونه و در روستایی به اسم سناباد پیکر پاک ایشون رو دفن میکنه. کم کم این نقطه به خاطر وجود پاک امام رضا (ع) محل حضور شیعیان حضرت میشه و شهری بزرگ در اطراف حرم ایشون توسعه پیدا میکنه که همه ما امروزه به اسم مشهد میشناسیمش.
نمایش حرم مطهر روی نقشه گوگل مسیریابی حرم مطهر با گوگلنگاهی به حرم امام رضا (ع)
خب حالا که از ماجرای مهاجرت امام رضا به ایران و داستان شهادت ایشون مطلع شدی وقتشه که یه نگاهی به حرم امام رضا بندازیم و با بخش بخشش آشنا بشیم.
مشخصات کلی حرم امام رضا (ع)
حرم امام رضا(ع) هر جوری که بهش نگاه کنی واقعا بزرگه و آدم اگه آشنا نباشه به راحتی میتونه توش گم شه! (حداقل من که بچه بودم صدباری توش گم شدم!)
مساحت حرم امام رضا بیش از یک میلیون متر مربعه و حدودا ۷۰۰ هزار نفر گنجایش داره! همینطور که میبینی این حرم واقعا باشکوهه و با توی ساختنش واقعا سلیقه به خرج شده. معماری فوق العاده جذاب، طلاکاری‌های هنری، کاشی کاری‌های چشم نواز و… همه و همه حال و هوای خاصی رو به این حرم بخشیده.
حرم امام رضا فقط و فقط منحصر به خود مقبره نمیشه و مجموعه‌های مختلفی کنار اون قرار گرفته و از همه نظر تکمیلش کرده.
حرم امام رضا تا قبل از انقلاب اسلامی ابعاد خیلی کمتری داشته و فقط شامل دو صحن بوده اما بعد از انقلاب این مجموعه توسعه پیدا کرده و به چیزی که امروز میبینی تبدیل شده.
جالبه که بدونی حرم حضرت رضا (ع) تو سال ۱۳۱۰ به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده.
خب بیا تا بریم و به تک تک صحن‌های حرم یه سری بزنیم و باهاشون آشنا بشیم.
صحن‌های حرم امام رضا (ع)
حرم امام رضا در مجموع نه تا صحن داره به نام‌های صحن انقلاب اسلامی( صحن کهنه یا صحن عتیق هم بهش میگن)، صحن آزادی( صحن نو)، صحن جمهوری اسلامی، صحن قدس، صحن جامع رضوی، صحن غدیر، صحن کوثر، صحن هدایت و صحن بعثت که هر کدومش برای خودش جذابیت خاص خودش رو داره، بعضی‌هاش از زمان‌های خیلی قدیم ساخته شده و بعضی‌ها هم توی همین سال‌های اخیر به اتمام رسیده.
در ادامه میخوام تک تک این صحن‌ها رو بهت معرفی بکنم.
صحن انقلاب
صحن عتیق یا همون انقلاب، قدیمیترین صحن حرم امام رضا به حساب میاد و صفای خاصی داره. مساحت این صحن حدودا ۶۸۰۰ متره و توی بخش شمالی حرم مطهر قرار گرفته. این صحن داستان‌های تاریخی زیادی رو به چشم خودش دیده و اتفاقات بزرگی داخلش رخ داده.
صحن عتیق اولین بار توی دوره تیموریان ساخته شد منتها نه به عظمتی که الان داره. توی دوره صفویان پادشاهان اون دوره تصمیم میگیرن صحن عتیق رو گسترش بدن، به همین خاطر به تقارن صحنی که تیموریان ساخته بودن، صحن عتیق رو گسترش میدن.
اگه دوست داری با جزئیات بیشتری برات شرح بدم که دقیقا چی شده، باید بگم جریان از این قرار بوده که یه روز یکی از وزرای دربار سلسله تیموریان یعنی امیر علی شیر نوایی ( وزیر سلطان حسین بایقرا) دستور میده که صحن عتیق رو بسازن. ۱۵۰ سال بعدش، شاه عباس صفوی تصمیم میگیره که صحن رو گسترده‌تر کنه و همین میشه که بخش شرقی این صحن رو کاملا قرینه با بخشی که تیموریان ساختن میسازه.
صحن عتیق چهارتا ایوان داره به اسم ایوان طلای نادری که در جنوب اون قرار گرفته، ایوان عباسی که در شماله، ایوان ساعت در غرب و ایوان نقاره خانه در شرق.
ایوان طلای نادری، قدیمی ترین ایوان صحن عتیق یا همون انقلاب به حساب میاد. شاید برات سوال بشه که چرا معروفه به ایوان طلای نادری؟ خب دلیلش به خاطره اینه که نادرشاه افشار این ایوان رو طلاکاری کرده و همین شده که ایوان نادری معروف شده. این ایوان واقعا معماری بسیار زیبایی داره و از زیباترین نقاط صحن عتیق به حساب میاد.
اما ایوان عباسی هم از نظر معاری واقعا یک شاهکاره به تمام معناست. این ایوان که به خاطر متصل بودن به بست طبرسی به باب طبرسی هم مشهوره، کاشکی کاری ها و کتیبه کاری‌های بی نظیری داره. نقوشی که روی این کاشی ها حک شده شامل صلوات بر پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) و سوره جمعه هست.
توی این بخش از واژه بست استفاده کردم شاید برات سوال باشه واژه بست اصن یعنی چی و چه تفاوتی با صحن داره؟
صحن که مشخصه چیه! همون حیاط بزرگی که جلوی حرم قرار گرفته رو صحن میگن اما بست جایی بوده که از اونجا به بعد افراد خارجی و غیر مسلمون نمیتونستن رد بشن و یه جورایی حرمت داشته!
تو کتاب‌های تاریخی حتما اسم بست نشینی رو خوندی و میدونی خیلی از مردم برای اینکه به خواسته‌هاشون برسن و دستگاه حکومتی رو به کاری راضی کنن بست مینشستن. این بست نشینی ماجراش از دوره صفویه شروع شد و تا دوره پهلوی هم ادامه داشت ولی خب این روزا دیگه خبری از بست نشینی نیست!
خب بریم سراغ ایوان ساعت. ایوان ساعت که در بخش غربی صحن عتیق قرار گرفته به بسط شیخ طوسی راه داره و به باب طوس هم معروفه.
اگه اهل تاریخ باشی میدونی توی سال ۱۱۳۰ هجری قمری روس‌ها به حرم امام رضا حمله میکنن و مردم رو قتل عام میکنن. آثاری از آسیبی که توی اون دوره روس‌ها به حرم زدن هنوز بر روی ایوان ساعت قابل مشاهده هست و اگه دقت کنی میتونی آثار گلوله‌ها رو ببینی.
توی این ایوان دو تا کتیبه قرار داره که با خط زیبای ثلث آیاتی از قرآن کریم بر روی اون ها نوشته شده. توی این ایوان یه شعر زیبا هم نوشته شده که میگه:
ای دل غلام شاه جهان باش و شاد باش
پیوسته در حمایت لطف الله باش
قبر امام هشتم و سلطان دین، رضا
از جان ببوس و بر در این بارگاه باش
خب بریم سراغ ایوان نقاره خانه که همینطور که بالاتر گفتم توی شرق صحن عتیق قرار گرفته. این ایوان که به بسط شیخ حر عاملی راه داره به باب حرم هم مشهوره. بنا تو زمان عباسی ساخته شدن و در تقارن کامل با ایوان غربی هست.
روی این ایوان هم خطاطی‌هایی از سوره نور و مزمل به چشم میخوره که زیبایی چشم نوازی رو به ایوان بخشیده.
اما از صحن انقلاب هنوز بخش‌های دیگه‌ای مونده که معرفی نکردم که به ترتیب شامل:
پنجره فولاد
توی زمان تیموریان یه پنجره سمت چپ ایوان نادری و توی نقطه‌ای که مشرف به ضریح مطهر امام رضا بود نصب شد که افراد بتونن از این نقطه زیارت کنن و زیارت نامه حضرت بخونن. اسم این پنجره از اون جهت که توی دوره تیموریان از فولاد بوده به پنجره فولاد مشهور شده و تا به امروز با اینکه یکبار هم به خاطر فرسودگی تعویض شده و جنسش در حال حاضر از برنجه، این اسم روش باقی مونده.
پنجره فولاد قدیمی حرم مطهر امام رضا الان به موزه منتقل شده و توی اونجا ازش مراقبت میشه.
نقاره خونه
نقاره خونه
به نظر من شنیدن صدای ساز و نقاره توی حرم امام رضا جزو هیجان انگیزترین رویدادهاست. اصن برای خودش نوای خاصی داره و من هرباری که از نزدیک شنیدمش حس خاصی داشتم. البته خب این ماجرا کاملا سلیقه‌ای هست و ممکنه یکی با این سبک از نوا و موسیقی حال نکنه اما خب میدونم برای خیلی‌ها شنیدنش جذابیت داره.
نقارخانه صحن حرم امام رضا (ع) توی طبقه دوم ایوان شرقی قرار داره و توی طبقه اولش هم ابزار آلات مربوط به نقاره نوازی نگهداری میشه. این سبک موسیقی و سنت به دستور نوه‌ی گوهرشاد از اواسط قرن نهم شروع شد و تا به امروز ادامه داره. البته توی یه دوره هشت ساله توسط رضا شاه اینکار تعطیل شد. صدای نقاره توی زمان طلوع و غروب خورشید و همینطور توی اعیاد نواخته میشه.
ساعت بزرگ صحن اتقلاب
توی سال ۱۳۳۳ فردی به اسم عبد الحسن معاون نذر میکنه که برای شفای بیماریش یه ساعت از آلمان بخره و به حرم اقا امام رضا (ع) اهدا کنه.
این ساعت که توی صحن انقلاب هست همون ساعته که ایشون از آلمان خریداری کردن و بر سر ایوان غربی صحن انقلاب هم نصب کردن. قبل از این ساعت هم یه ساعت دیگه اینجا قرار داشته که به صحن آزادی منتقل میشه.
سقاخانه نادری یا سقاخانه اسماعیل طلایی
اگه دقت کنی درست وسط صحن عتیق یه سقاخونه هست که نمای خیلی زیبایی هم داره. این سقاخونه که به صورت یکپارچه از سنگ تراشیده شده به دستور نادرشاه افشار از سنگ مرمر تهیه شده و از هرات به شهر مشهد منتقل شده. این سقاخونه توی سال ۱۳۴۵ مرمت شده.
قبل از اینکه بخوام وارد صحن آزادی بشم و از اونجا برات بگم میخوام یه چیز جالب درباره همین صحن عتیق تعریف کنم. نقل هست که توی زمان‌های قدیم همون وزیر تیموریان یعنی آقای امیر علی شیرنوایی به یه چشمه به اسم چشمه گیلاس علاقه خیلی زیادی داشته و دلش میخواسته که هر جوری شده آب این چشمه رو به صحن عتیق برسونه. چشمه گیلاس که حدودا ۵۰ کیلومتر با مشهد فاصله داره جزو پر آب‌ترین چشمه‌های استان به حساب میاد و خیلی هم با صفا هست. ( توی یه مقاله به صورت کامل این چشمه رو معرفی کردم برای خوندن مقاله میتونی روی اسمش کلیک کنی!) وزیر دانشمند تیموریان تلاش های زیادی میکنه که آب چشمه رو به حرم امام رضا برسونه منتها قبل از اینکه موفق بشه از دنیا میره. اما ادامه کارش رو شاه عباس صفوی میگیره و در نهایت آب چشمه رو صحن عتیق میرسونه.
اما خب امروزه مسیر این آب قطعه و آب چشمه در شهر مشهد جاری نیست.
صحن آزادی
صحن آزادی که به صحن نو هم مشهوره به آغاز ساختش به دستور فتحعلی شاه قاجار بود و تا زمان ناصرالدین شاه طول کشید.
این صحن جزو بزرگ‌ترین صحن‌های حرم امام رضا به حساب میاد که مساحت اون حدودا ۴۴۰۰ متر مربع هست. این صحن بعد از انقلاب به صحن آزادی تغییر نام داده. صحن نو یا همون آزادی از سمت شرق حرم امام رضا (ع) در پایین پای مبارک حضرت قرار گرفته و از سمت غرب هم به روضه منوره متصله.
وسط صحن آزادی قبل‌ترها درست مثل صحن عتیق یه سقاخونه بوده که در حال حاضر جمع شده و به جای اون یه حوض بزرگ ساختن. شاید برات سوال باشه که اقا چرا همچین کاری کردن؟ خب دلیلش این بوده که سقاخونه در اصل تبدیل به یه مانع شده بوده بین زائران و ایوان طلای حضرت رضا و همین باعث میشه که نتونن به خوبی عرض سلام و ادای احترام کنن. به همین خاطر سقاخونه توسط شاهان قاجار جمع میشه و یه حوض به جاش درست میشه.
بیا تا یه نگاهی هم به ایوان‌های صحن آزادی داشته باشیم:
ایوان طلای ناصری: این ایوان زیبا به این دلیل به ناصری معروف شده چون طلاکاری اون در زمان ناصرالدین شاه انجام شده. ایوان طلای ناصری توی بخش غربی صحن آزادی قرار گرفته و واقعا جزو زیباترین ایوان‌های صحن به حساب میاد. این ایوان به وسیله یه راهروی کوچیک که دو طرفش هم دو تا در طلایی نصبه، به رواق دارالسعاده منصل میشه.
ایوان طلای ناصری هم اکنون به بانوان اختصاص داده شده.
ایوان ساعت یا ایوان جنوبی صحن نو: همینطور که گفتم ساعت صحن انقلاب به صحن آزادی توی سال ۱۳۳۳ منتقل میشه. ساعتی که توی این صحن قرار گرفته از طرف مظفرالدین شاه بوده و تا سال‌ها روی ایوان ساعت صحن انقلاب نصب بوده. صدای این ساعت به قدری بلند هست که در زمان‌های قدیم، صدای زنگش توی محله‌های مشهد قابل شنیدن بوده.
دو تا ایوان دیگه هم توی صحن آزادی قرار داره به اسم‌های باب السلام و ایوان تلگرافخانه که تو زمان پهلوی توجه ویژهای برای بازسازی اون ها صورت گرفته.
زیر صحن آزادی بهشت ثامن الائمه قرار داره که قبرستان شهدای هشت سال دفاع مقدس و خدام حرم رضویه.
صحن امام خمینی یا صحن بعثت
بعد از صحن عتیق و صحن آزادی، صحن امام خمینی قدیمیترین صحن حرم مطهر امام رضا (ع) به حساب میاد. این صحن تو زمان پهلوی ساخته شد و قبل از اینکه تبدیل به بخشی از حرم امام رضا بشه شامل یه سری مغازه کهنه و قدیمی بود به نام تیمچه پایین پا و یه مدرسه نیمه مخروبه به اسم مدرسه سعد الدین. در دوران پهلوی این محله‌ها خریداری میشن و به مجموعه حرم مطهر اضافه میشن. این صحن که در سال ۱۳۲۴ افتتاح میشه اولش در دسترس عموم قرار نمیگیره و بیشتر برای کارهای تشریفاتی و پذیرایی سران کشور مورد استفاده قرار میگیره. اما خب بعدها عمومی میشه.
این صحن تا قبل از سال ۱۳۵۳ یه سری ساختمون تو دلت خودش داشت که شامل موزه و کتابخونه میشد اما توی همون سال خراب شد تا فضاش به صحن اضافه بشه و وسعت صحن امام خمینی به ۱۰ هزار متر مربع برسه.
توی سال ۱۳۸۱ به خاطر اینکه جمعیت زائرهای حرم امام رضا خیلی زیاد شده بود تصمیم میگیرن که یه فضلی سرپوشیده درست کنن تا مردم احساس رفاه بیشتری داشته باشن. همین میشه که صحن تغییر کاربری میده و مسقف میشده و اسمش هم میشه رواق امام خمینی.
صحن جامع رضوی
خب نوبتی هم باشه نوبت معرفی بزرگ‌ترین صحن حرم امام رضاست. صحن جامع رضوی با ۱۱۷۵۸۴ متر مربع بزرگ‌ترین صحن حرم امام رضا (ع) به حساب میاد که مراسم‌های مختلف حرم امام رضا مثل سخنرانی‌های رهبری در شروع سال نو و یا مراسم‌های مذهبی مثل مراسم تاسوعا و عاشورا و مراسم‌های شب های مبارک رمضان توی اینجا برگزار میشه.
صحن جامع رضوی توی سال ۱۳۸۱ تاسیس شده و گنجایش ۷۰ هزار نفری داره. سه تا ایوان هم داره به اسم‌های ولی عصر و باب الکوثر و باب الغدیر که هر کدومشون برای خودشون گلدسته‌های مرتفعی دارن.
صحن جمهوری اسلامی
صحن جمهوری اسلامی
صحن جمهوری اسلامی در اصل از روی صحن انقلاب ساخته شده و با اون مو نمیزنه.( به جز پنجره‌هاشون که از صحن عتیق برنجی بود و اینجا برنزیه.) هدف از ساخت این صحن توسعه حرم و بزرگ کردنش بوده که توی سال ۱۳۶۸ اتفاق افتاده و ۷۲۹۲ متر مربع به مساحت حرم مطهر امام رضا (ع) اضافه کرده.
صحن جمهوری اسلامی دو تا مناره طلا روی ایوان‌های شمالی و جنوبی خودش داره و همینطور سقاخونه و پنجره‌ای برای زیارت حضرت.
زیر این صحن هم بهشت ثامن الائمه شماره سه قرار داره که محل خاکسپاری شهدای انفجار عاشورای سال ۷۳ هست.
صحن قدس
صحن بعدی حرم امام رضا، صحن قدسه. این صحن نسبت به بقیه صحن‌ها مساحت کمتری داره و یکی از صحن‌های کوچیک حرم رضوی به حساب میاد.
صحن توی سال ۱۳۷۳ با مساحت ۲۵۳۰ متر ساخته شده و بین مسجد گوهرشاد و صحن موزه امام خمینی قرار گرفته از یه طرف دیگه هم به بست شیخ بهایی و صحن جامع رضوی راه داره.
سقاخونه صحن قدس هم یه سقاخونه خاص به حساب میاد چون الگو برداری شده از قبه الصخره در بیت المقدسه، البته در ابعاد کوچیک‌تر!
شاید ازم بپرسی قبه الصخره کجاست و چی هست؟ قبه الصخره یا مسجد صخره، اسم مسجدی هست که تو محدوده شهر بیت المقدس قرار داره و محل معراج پیامبر (ص) به حساب میاد. این مسجد از اونجایی که تقریبا نشانه‌های از پیامبران مختلف داره مورد احترام مسلمون‌ها، یهودی‌ها، مسیحی‌ها و صابئیی‌ها هست.
این مسجد داستان‌های زیادی داشته و توی جنگ‌ها مختلف بین مسلمون‌ها و بقیه مذاهب زیاد دست به دست شده و بارهاهم تخریب شده یه بار مسجد شده و یه بار کیلیسا. اما چیزی که امروزه هست یه مسجده که عین همون مسجدی هست که در سال ۶۵ هجری قمری به دستور عبدالملک مروان، از خلفای اموی، ساخته شده.
خب برگردیم به مشهد خودمون و از صحن قدس بگیم!
آخرین نکته‌‌ای که درباره این صحن میمونه این هست که در زیر این صحن بهشت ثامن الائمه دو قرار گرفته.
بریم سراغ صحن بعدی!
صحن هدایت
صحن هدایت یه صحن تازه تاسیس و کوچیکه که توی شمال شرق آستان مطهر امام رضا (ع) قرار گرفته. این صحن شامل بنیاد پژوهش‌های اسلامی،دانشگاه علوم اسلامی رضوی و مهمانسرا میشه.
صحن غدیر
صحن غدیر محلی هست که از طریق اون میتونی به مجتمع تجاری خدماتی غدیر دسترسی داشته باشی. معماری این صحن با توجه به اسمش حال هوایی از غدیر خم رو داره و خطبه غدیر و نام حضرت علی (ع) توی بخش بخش به چشم میخوره.
کاشی‌کاری منحصر به فرد و استفاده از کتیبه‌های مختلف زیبایی دو چندانی به این صحن بخشیده.
این صحن ۱۴۴۵۳ متر مساحب داره و توی بخش جنوب غربی حرم مطهر امام رضا (ع) قرار گرفته.
صحن کوثر
صحن کوثر، همینطور که از اسمش هم پیداست به حضرت فاطمه زهرا (س) تعلق داره و روی کاشی کاری‌هاش اسم مبارک ایشون نقش بسته. اگه خوب به نوشته‌های کتیبه‌های موجود توی صحن کوثر دقت کنی متوجه میشی که خطبه فدکیه هم روی اونها نقش بسته.
این صحن زیبا در بخش شمال شرق حرم رضوی قرار گرفته و از جهت‌های مختلف به صحن جامع رضوی، رواق امام خمینی و صحن آزادی راه داره. مساحت صحن کوثر هم حدوده ۱۵۶۵۰ متر مربعه.
صحن‌های حرم امام رضا (ع) تموم شدن و به صورت کامل بررسیشون کردیم. هر کدوم از این صحن‌ها جذابیت‌های خاص خودشون رو دارن و حال و هوای معنویی رو میشه توشون تجربه کرد اما صحن‌های قدیمی‌تر حرم ممکنه برای خیلی‌ها جذاب‌تر باشه و حس بهتری رو ازش بگیرین که دیگه این موضوع کاملا سلیقه‌ای. حالا اگه موافق باشی بریم که یه نگاهی به رواقهای حرم مطهر امام رضا (ع) داشته باشیم.
رواقهای حرم امام رضا (ع)
میدونی من از بچگی عاشق این بخش از حرم امام رضا بودم! هنری که آدم با چشم‌های خودش توی رواقهای حرم مطهر میبینه واقعا حیرت انگیزه!
از همون موقع‌ها برام جای تعجب بود که واقعا کسایی که اینجاها رو ساختن عجب پشتکاری داشتن که اینقدر ریز و ظریف بخش بخشش رو بهم متصل کردن و یه شاهکار به تمام معنا خلق کردن.
از اونجایی که این رواق‌ها توی سال‌های مختلف درست شده سبک‌های هنری متفاوتی هم دارن که هر کدومشون برای خودش لطف خاص خودش رو داره.
رواق های حرم
حالا شاید یه سوال کلیدی رو اصن ازم بپرسی که آقا این رواق یعنی دقیقا کجای حرم؟ رواث همون فضا‌های مسقف داخل ساختمان حرم به حساب میاد. همون‌هایی که آدم از نگاه کردن نقش و نقوشش سیر نمیشه 🙂
حرم مطهر امام رضا (ع) در مجموع ۲۷ تا رواق داره. که هر کدومش هم مخصوص یه کار خاصیه! اگه بخوام تک تک این رواق‌ها رو نام ببریم لیست زیر دست میشه:
رواق دارالحفاظ-رواق دارلسیاده-رواق گنبد حاتم خانی-رواق گنبد الله وردیخان- رواق توحید خانه- رواق دارالفیض- رواق دارالشکر- رواق دارالضیافه- رواق دارلسعاده- رواق دارالسلام- رواق دارالسرور- رواق دارالعزه- رواق دار الاجبه- رواق دارالهدایه- رواق دارالرحمه- رواق دارالحکمه- رواق دارالحجه- رواق امام خمینی- رواق دارالمرحمه- روق دارالکرامه- رواق غدیر- رواق کوثر- رواق دار القرآن – رواق حضرت معصومه (س) و حضرت زهرا (س).
دو تا رواق دیگه هم به این مجوعه اضافه میشن که زیر بستی به حساب میان که رواق شیخ حر عامل و شیخ طوسی هستند.
در مجموعه همه این رواق‌ها روی هم حدودا ۵۷ هزار متر مربع مساحت دارند.
همینطور که گفتم هر کدوم از این رواق‌ها به یه منظوری استفاده میشن. مثلا واق امام خمینی با ۹ هزار متر مربع وسعت، که بزرگ‌ترین رواق حرم امام رضا (ع) هم به حساب میاد، مخصوص برگزاری مراسم‌های مذهبی و سیاسی و اجتماعیه! مثلا نماز جمعه رو توی این رواق برگزار میکنن. ( اگه یادت باشه این رواق اول اولش یه صحن بزرگ بود که بعدا تصمیم گرفتن تبدیل به رواقش کنن. بالاتر کامل توضیح دادم)
یا مثلا رواق شیخ طوسی مخصوص برگزاری مراسم عقد برای عاشقانی هست که دوست دارن زندگی مشترک خودشون رو در کنارم حرم مطهر آقا امام رضا (ع) شروع کنن.
قدیمیترین رواق این مجموعه هم رواق دارالحفاظ هست که به دستور بانو گوهرشاد ایجاد شد. این رواق مختص قرائت قرآنه و از نظر معماری واقعا چشم نوازه.
رواق دارالمرحمه هم جدیدترین رواق حرم مطهر رضوی به حساب میاد که توی سال ۱۳۹۲ به مجموعه حرم اضافه شده.
شاید دوست داشته باشی که از نزدیک و فاصله کمتری به خدمت مرقد منور ایشون برسی. برای اینکار میتونی به رواق دارالاجابه بری. این رواق توی زیرزمین حرم مطهر امام رضا (ع) قرار گرفته و بعد از روضه منوره و ضریح مطهر امام رضا، نزدیکترین مکان به مرقد مقدس امام مهربانی به حساب میاد. در زاویه شرقی این رواق هم یه هشتی با پنجره نقره و سقفی به شکل نیم گنبد تعبیه شده که به سرداب حرم رضوی متصل میشه.
یکی دیگه از رواق‌هایی که اهمیت خاصی داره روق توحید خانه هست که به خاطر قرار گرفتن در بین پنجره فولاد و ضریح مطهر امام رضا (ع)، مورد توجه ویژه هست.
گنبد الله وردی خان هم یه رواق کوچیکه که توسط الله وردی خان گرجی، بانی پل الله وری خان اصفهان ساخته شده و در حال خاضر هم آرامگاه خود ایشون به حساب میاد.
رواقهای دارالعباده، شیخ بهایی، دارالزهد، دار الاجابه، دارالرحمه، دارالحجه، کوثر، غدیر، شیخ طوسی، دارالمرحمه، شیخ حر عاملی و امام خمینی همه رواقهای خانوادگی هستن و اینا امکان برات مهیا شده که با خانواده بشینی و از حالت معنوی حرم مطهر رضوی نهایت استفاده رو ببری.
رواق دارالکرامه هم مخصوص خادمان حرم مطهر به حساب میاد.
گنبد طلا و گلدسته‌های حرم امام رضا (ع)
گنبد طلا
خب نوبتی هم باشه نوبت گنبد طلای حرم امام رضاست. گنبدی که دل هر بیننده رو میبره و خود به خود با دیدنش یه حال خاصی به آدم دست میده.
بعضی‌ها اعتقاد دارن که گنبد و گل دسته نماد‌هایی هستند که در اسلام به قصد به این صورت ساخته شده‌اند. این افراد میگن گنبد نمادی هست از سر انسان و گلدسته هم نماد دستهای این انسانه که دستش رو برای خواهش و دعا به سمت درگاه خداوند متعادل بالا برده.
گند طلای حرم مطهر امام رضا و گلدسته‌های اون از نظر زیبایی شناسی واقعا فوق العاده هستند و از منظر تاریخی هم حائز اهمیت. بیا تا باهم یه نگاه نزدیک به هر کدومشون داشته باشیم.
گنبد طلای حرم امام رضا (ع)
گبند طلای امام رضا (ع) داستان‌های تاریخی زیادی رو به چشم خودش دیده و بارها هم آسیب دیده و مجددا مرمت شده.
این گنبد زیبا که الحق ساختش یه اثر هنری به حساب میاد، از دو بخش داخلی و خارجی تشکیل شده. به بخش داخل گبند خود و به بخش خارجیش آهیانه میگن.
گند داخلی میشه همون سقف روضه منوره که اسم دیگه‌اش هم قبه هست که ساختار طلایی که از بیرون میبینی روی این بخش نصب شده. اگه بخوای قبه گنبد رو تماشا کنی از طریق همون بخش داخلی روضه قابل دیدنه.
شاید برات جالب باشه که بدونی هارون الرشید هم توی همین جایی که امام رضا (ع) به خاک سپرده شده، دفن شده و قبه اولی که بر روی مرقد امام رضا بود همون قبه ای بود که مامون برای پدرش ساخته بوده و اسمش هم گذاشته بود بقعه‌ی هارونی.
حالا شاید برات سوال بشه که چرا اصن هارون الرشید و امام رضا رو توی یکجا دفن کردن؟
از اونجایی که این ماجرا برای خود من هم سوال بود یه سری تحقیق درباره‌اش انجام دادم تا به جواب سوال برسم.
مامون بعد از شهادت امام رضا (ع) قصد داشت کلا خودش رو تبرئه کنه و با نشون دادن این ماجرا که امام رضا رو بسیار دوست داره و احترام خاصی براشون قائله تصمیم میگیره که امام رو کنار پدر خودش به خاک بسپاره.
اما خب اتفاقاتی میفته که مامون مجبور میشه امام رضا رو بالای سر هارون الرشید خاک کنن و کلا برنامه مامون بهم میخوره.
جالبه که بدونی در روایت‌های شیعه اومده که امام رضا این اتفاق رو پیش بینی کرده! علامه مجلسی در عیون و شیخ مفید در کتاب جلاء العیون بیان میکنه که روضی امام هشتم به اباصلت هروی چنین میفرمایند که: به قبه هارون الرشید برو و از چهار سمت قبر، هر طرف یک مشت خاک بیاور.
بعد از اینکه اباصلت اینکار رو انجام میده. امام هر بوی کدوم از خاک رو استشمام میکنن و میفرماییند: «مامون اراده خواهد کرد قبر پدرش را قبله‌ی قبر من قرار دهد، سنگ بزرگی آشکار شود که هر چه کلنگ در خراسان است اگر جمع شوند برای کندن آن ممکن نشود.» در ادامه امام رضا (ع) میفرماییند: « در اینجا برای من قبر میکنند بگو هفت پله پایین روند و ضریحی بگشایند اگر امتناع ورزیدند می‌گویی به اندازه یک متر لحد قرار دهند. خداوند اگر بخواهد آن را وسعت میدهد.»
بعد از شهادت امام رضا (ع) تمام اتفاقاتی که امام پیش بینی کرده بودند رخ میده و به حقیقت می‌پیونده.
خلاصه که اینطوری میشه که محل دفن امام رضا (ع) و هارون الرشید توی یه جا قرار میگیره. برگردیم حالا به ماجراهای خود گنبد طلای حرم رضوی.
خب تا اینجا فهمیدیم که اولیه قبه مربوط به همون هارون الرشید بود اما خب این قبه توی حوادثی که برای خراسان در قرن چهارم رخ داد، تخریب شد. بعد از اون تاریخ سلطان محمود غزنوی اقدام به بازسازی آرمگاه میکنه و یه قبه جدید رو بر این محل ایجاد میکنه.
بقعه امام رضا (ع) یکبار دیگه توی قرن ششم بر اساس گذشت زمان نیازمند تعمیر میشه که سلجوقیان توی این دوره عهده دارش میشن و یه گنبد برای حرم مطهر امام رضا (ع) برپا میکنن این کار توسط وزیر سلطان سنجر سلجوقی انجام میشه. این گنبد هنوز که هنوزه بر حرم رضوی قرار داره و به عنوان سقف روضه منوره استفاده میشه. یعنی میتونم بگم عمر این گنبد حدودا بالای هزار ساله!
طلاکاری گبند، تو زمان شاه طهماسب صفوی صورت میگیره اما بعد متاسفانه توسط ازبک‌ها مورد تارج قرار میگیره. بعد از اون مجددا شاه عباس با خشت طلا به مرمت گنبد میپردازه. جالبه که بدونی شرح این ماجرا روی کتیبه‌ای دور خود گنبد نوشته شده.
بعد از اون توی سال ۱۰۸۴ یه زلزله بزرگ توی مشهد میاد و آسیب‌های زیادی رو به گنبد وارد میکنه. این اتفاق که هفتاد سال بعد از مرمت شاه عباس اتفاق میفته شاه سلیمان صفوی رو مجددا دست به کار میکنه که گنبد رو مرمت کنه و مجددا گنبد طلاکاری میشه.
توی سال ۱۲۹۱ یکبار دیگه به خاطر حمله روس‌ها گنبد دچار آسیب جدیی میشه. ( راجع به این حمله جلوتر صحبت میکنم) وظیفه مرمت این بی احترامی رو دولت پهلوی به عهده میگیره و گنبد رو تعمیر میکنه.
توی سال ۱۳۵۸ به دلیل گذشت زمان خشت‌های مورد استفاده توی گنبد تقریبا فرسوده شده بودند به همین علت مسئولان آستان قدس رضوی گنبد رو با ورقه‌های مسی و با روکش طلا مرمت میکنن. این ورقه‌ها که از نظر مقاومت و ضخامت خیلی بهتر از خشت‌ها بودن تا به امروز پا برجا هستن.
گلدسته های حرم امام رضا (ع)
گلدسته های حرم امام رضا (ع)
همینطور که گفتم گلدسته‌ها نشونه‌ای از دعا کردن به درگاه حق تعالی هست و توی معماری اسلامی از اهمیت خیلی ویژهای برخورده. این گلدسته‌ها که اسم دیگه اونها مناره هست در قدیم به عنوان یه برج راهنما هم عمل میکردن و به مسافران کمک میدادن که مسیر خودشون رو پیدا کنه البته برای قبله یابی هم ازشون استفاده میشده.
حرم امام رضا (ع) در کل ۱۲ تا مناره داره که دو تاش مربوط به مسجد گوهرشاده، دوتای دیگه اش که مناره‌های طلاکاری شده هستن توی صحن انقلابن و دو تا مناره دیگه مربوط به صحن جمهوری اسلامی که معماری و تزیین این مناره‌های ترکیبی از طلاکاری و کاشی کاری هست. ۴ تا مناره دیگه هم توی ضلع‌های شرقی و غربی صحن جامع رضوی قرار دارند و در نهایت دو تا مناره ۷۰ متری که بزرگ‌ترین مناره‌های حرم مطهر به حساب میان توی ضلع قبله‌ی صحن جامع قرار گرفتن.
از بین مناره‌های حرم مطهر امام رضا (ع) مناره‌ای که در صحن انقلاب قرار گرفته از اهمیت خاصی برخورده.( همون مناره‌ای هست که بر روش ساعت آلمانی قرار گرفت و نذر یکی از دوستداران امام رضا بود.) نقل هست که این مناره در زمان شاه عباس صفوی ساخته شده و از هر طرف مزین به کتیبه‌ها و کاشی‌های معرقه. اینکه این مناره از کی دارای ساعت شده درست مشخص نیست ولی شواهد اینطور میگه که از زمان خود صفویه برای اعلام زمان به اهالی شهر مشهد از این مناره استفاده میشده.
در بین گلدسته‌‌هایی که نام بردم، مناره کنار گنبد قدیمیترین مناره حرم رضوی به حساب میان. بر اساس مستندات تاریخی، دو تا از این مناره‌ها از همه قدیمی‌تر هستند یکی همونی که کنار گبند هست یعنی توی بخش جنوبی صحن انقلاب و دیگری هم توی شمال صحن بالای ایوان عباسی.
هر دوی این مناره‌ها با روکش‌های طلا تزیین شد و به صورت قریینه قرار گرفتن ولی اون چیزی که مسلمه مناره کنار گنبد به صورت تنها اولین بار ساخته شده و قدمت بیشتری داره.
تک ساختن مناره تا قرن ششم رواج داشته ولی از اون به بعد به صورت زوج ساخته میشدن.
زیر مناره کنار گنبد یه کتیبه وجود داره که با خط ثلث بر روی اون مطالبی رو نوشتن که حاوی صلوات بر پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم میشه و همینطوری آیات شریفی از قرآن کریم.
گلدسته کنار گنبد به دلیل ضخامت کم و تاثیر عوامل طبیعی و… دچار فرسودگی میشه و همین میشه که بعد از انقلاب مجددا با خشت‌های مطلا مرمت میشه. این بار برای اینکه استحکام گنبد رو بیشتر کنن زیر اون رو بتون ریزی و سطح گلدسته رو مجددا با ورق‌های مسی و روکش طلا تزیین میکنن.
گلدسته‌ای که روی ایوان عباسی نصب هست از آثار زمان نادرشاهه. توی تاریخ نقل شده که نادرشاه دستور میده که یه گلدسته در مقابل گلدسته شاهرخی بسازن و گلدسته ها و ایوان امیر علی شیر نوایی رو در صحن انقلاب طلا کاری کنن. توی اون زمان استاد علینقی مشهدی دست به کار میشه و در عرض یک سال، گلدسته جدید رو میسازه و طلاکاری میکنه.
ضریح امام رضا (ع)
ضریح امام رضا
خب حالا که تقریبا همه بخش‌های حرم امام رضا (ع) رو بررسی کردیم نوبت به ضریح خود امام میرسه. شلوغ‌ترین و معنوی‌ترین بخش حرم که آدم خود با خود با دیدنش یه آرامش خاص میگیره.
این ضریح مقدس تاریخچه طولانی رو همراه خودش داره و بارها و بارها مورد تعویض و مرمت قرار گرفته. به عقید من با توجه به ظرافت امروزی این ضریح، از نظر هنری ضریح امام رضا واقعا یک شاهکاره و از هر طرف روی طراحی اون کار شده و ایده‌های خلاقانه جالبی پشت اون بوده.
بیا تا بریم یه نگاهی به تاریخچه ضریح امام رضا بندازیم و با معنوی‌ترین مکان حرم مطهر رضوی بیشتر آشنا بشیم.
تاریخچه ضریح امام رضا (ع)
روضه منوره جایی هست که ضریح مطهر و مقدس آقا امام رضا (ع) قرار گرفته. این روشه منوره حدودا ۱۸۹ متر مربع مساحت داره که ۱۷/۵ متر مربعش به ضریح امام رضا تعلق گرفته. برای رسیدن به حرم باید از صفه‌ها بگذری. اگه برای سواله که صفه چیه؟ صفه در اصل راه‌های ارتباطی هست که روضه منوره رو به رواقهای مختلف متصل میکنه. حرم امام رضا چهار تا صفه داره. صفه جنوبی، صفحه شرقی، صفه شمالی و غربی. صفه غربی بالای سر حضرت قرار گرفته و حد فاصل حرم و مسجد بالا هست. صفه شمالی هم محل دفن شاه طهماسب هست که به صفه شاه طهماسبی هم معروفه.
ضریح فعلی که توی حرم امام رضا (ع) قرار گرفته اثر استاد بزرگ محمد فرشجیان هست که توی سال ۱۳۷۹ نصب شده.
این ضریح یه شاهکار به تمام معناست و ظرافت های خاص خودش رو داره. برای درست کردن ضریح از هنرمندان بسیاری کمک گرفته شده و حاصل تلاش شبانه روزی اون ها به حساب میاد.
روی ضریح دو سوره یس و هل اتی نوشته شده به نحوی که روی هر چهار راس ضریح به کلمه مبارک الله میرسیم. نکته جالب‌تر اینه که توی طراحی ضریح یه نیم نگاهی هم به یکی از لقب‌های امام رضا (ع) شده و از گل افتاب گردان به نشانه خورشید استفاده شده. شاید از بپرسی کدوم لقب امام رضا دقیقا؟ این نماد از روی لقب شمش الشموس امام رضا (ع) گرفته شده. اما خب همینطور که گفتم این ضریح سال ۱۳۷۹ نصب شده پس قبل از اون ضریح‌های دیگه ای قرار داشتن که عوض شدن.
اما داستان اولین ضریح چی بوده؟
قبل از اینکه اصن ضریحی روی سنگ مزار امام رضا (ع) قرار بگیره. صندوقچه ای وجود داشته. این صندوق سال ۵۰۰ هجری توسط فردی که تازه به اسلام روی اورده بود بر مزار امام گذاشته میشه. جنس صندوق از جنس چوب بوده ولی روکش نقره داشه.
صندوق دوم مدتی حدودا ۵۰۰ سال بعد با این صندوق عوض میشه منتها به جای صندوقی با روکش نقر یه صندوق چوبی با روکش طلا جایگزین میشه. که برمیگرده به سال ۱۰۲۲ هجری قمری.
صندوق سومی که قرار میگیره دیگه جنسش چوبی نبوده و از سنگ مرمر ساخته میشه و تو سال ۱۳۱۱ شمسی روی مرقد امام رضا نصب بشه و اینطوری میشه که بعد از اون اولین ضریح برای امام رضا برپا میشه. یه ضریح چوبی.
اولین ضریح که از جنس چوب بوده و با طلا و نقره تزیین شده بوده توی زمان شاه طهماسب روی مرقد مطهر نصب میشه.
اگه الان دنبال دیدن این ضریح باشی میتونی اون رو توی موزه مرکزی آستان قدس رضوی پیدا کنی.
ضریح دوم که به ضریح نگین نشان نادری هم معروفه توسط نوه نادرشاه بر روی مزار امام قرار میگیره. این ضریح تا سال‌های طولانی مورد استفاده قرار میگرفت و تا سال ۱۳۷۹ هجری هم پا برجا بود و روش ضریح‌های دیگه ای قرار داده بودن اما بعدش به سرداب منقل شد و روی مرقد حضرت نصب شد.
ضریح سوم یه سازه فولادی با سقف شیرونی بود که یه طوق طلایی هم داشت. این ضریح تو زمان قاجارها ساخته شد. ضریح توی سال ۱۳۳۸ با ضریح چهار عوض شد و راهی موزه آستان رضوی شد.
ضریح چهارم یه ضریح خاص بود که به ضریح شیر و شکر یا ضریح طلا و نقره معروف بود. همینطور که گفتم این ضریح روی ضریح نگین نشان نادری قرار گرفته بود و از ۱۴ تا محراب به نشانه ۱۴ معصوم ساخته شده بود و هر کدوم از این محراب ها مزین به اسم یکی از معصومین بود.
این ضریح که هفت تن هم وزن داشت حدودا ۴۰ سال بر مرقد امام رضا قرار داشت تا بلاخره جای خودش رو به ضریح پنجم داد و راهی موزه شد.
شاید برات جالب باشه که بدونی ضریح چهارم از این جهت تعویض شد که در سال ۱۳۷۳ دچار یه حادثه تروریستی شد.
توی این سال متاسفانه در روز عاشورا اتفاق خونینی رخ میده و بمبی در حرم مطهر امام رضا (ع) منفجر میشه که افراد زیادی رو زخمی و تعدادی رو هم شهید میکنه. که بالاتر خیلی کوتاه راجع بهش توضیح دادم و جلوتر بیشتر بازش میکنم. بعد از انفجار این بمب ضریح به شدت آسیب دید و همین شد که استاد فرشچیان ضریح پنجم رو با کمک جمعی از هنرمندان ایرانی ساخت و تقدیم آستان قدس رضوی کرد.
توی طراحی ضریح پنجم استادی بزرگی مثل استاد کشتی آرای شیرازی، استاد خداداد زادی اصفهانی و استاد موحد نقش داشتن. ساخت ضریح پنجم ۷ سال طول کشید و در نهایت با حضور مقام معظم رهبری توی ۱۶ اسفند ۱۳۷۹ نصب شد.
سنگ‌های مزار امام رضا (ع)
خب حالا که اطلاعات خوبی درباره ضریح امام رضا (ع) به دست اوردیم بد نیست که به سنگ‌های مزار امام رضا هم اشاره‌ای داشته باشم.
از همون روزهای اول تا به امروز در کل سه بار سنگ مزار امام خوبی‌ها تعویض شده. سنگ‌های قدیمی همه توی موزه آستان قدس موجود هستن که میتونی یه وقتی رو بعد از زیارتت خالی کنی و به این موزه سر بزنی. ( اگه کنجکاوی که توی این موزه چه خبره اصن نگران نباش جلوتر برات توضیح میدم. 🙂 )
اولین سنگ قبری که برای مرقد امام رضا قرار میدن در دوره سلجوقیان قرار گرفته شده. این سنگ به سنگ سابق معروفه و از جنس مرمر هست. ابعادش ۴۰ در ۳۰ سانتی متر و قطرش هم ۶ سانتی متره. این سنگ قدیمی تا دوره صفوی همینطور پا برجا بود تا روزی که صندوق نقره میخواستن عوض کنن این سنگ رو هم عوض کردن و یه سنگ مزار جدید از جنس مرمر قرار دادند و صندوق نقره رو هم صندوق طلا کردن.
سنگ سوم توی سال ۱۳۷۹ تعویض شد. دقیقا همزمان با قرار دادن ضریح پنجم بر روی مزار امام رضا (ع) سنگ بعدی توسط آیت الله خامنه‌ای با سنگ قبلی عوض شد. سنگ جدید مجددا از مرمر ساخته شده بود ابعادش هم حدودا ۱۰ متر در ۲۰ متر و یک متر هم ضخامت بود. وزن سنگ جدید حدود به ۳ تن میرسه.
مساجد حرم امام رضا (ع)
معرفی بخش‌های مختلف خود حرم امام رضا تموم شد. حالا نوبتی هم اگه باشه نوبت مساجد حرم رضوی هست. حرم امام رضا دو تا دونه مسجد داره یکی مسجد گوهرشاد یکی هم مسجد بالاسر حضرت. این دو تا مسجد از نظر تاریخی واقعا قدمت دارن و از طرفی اتفاقات جالبی هم توشون افتاده که در ادامه میخوام بهشون بپردازم.
مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد
مسجد گوهر شاد توی بخش جنوبی حرم مطهر امام رضا (ع) قرار گرفته و جزو قدیمیترین بناهای موجود در حرم میشه. مسجد از سمت شمال به رواق دارلسیاده و درالحفاظ متصله و از جنوب هم به صحن قدرس. در قسمت شرقی هم به رواق امام خمینی متصل شده و در غرب هم به بست شیخ بهایی.
داستان ساخت این مسجد برمیگرده به زمان تیموریان. گوهرشاد که همسر شاهرخ تیموری بوده توی زمان استانداری پسش بایسنقر میرزا، دستوری میده که توی بخش جنوبی حرم امام رضا یه مسجد زیبا بسازنن. ساخت مسجد توی سال ۷۴۰ شمسی شروع میشه. اگه به بالای ورودی ایوان دارلسیاده نگاهی بندازیم متوجه میشیم که با خط خوش خود شاهزاده بایسنقر میرزا روی کاشی‌های معرق اسم بانو گوهرشاد به عنوان بانی مسجد نوشته شده.
مسجد گوهرشاد یه مسجد چهار ایوانی به حساب میاد و معماری فوق العاده زیبایی داره و برای خودش یه پا اثر هنری به حساب میاد. مساحب مسجد حدودا ۹۴۰۰ متر مربع هست و جزو وسیع‌ترین مساجد توی مجموعه آستان قدس رضوی به حساب میاد.
معمار مسجد گوهرشاد فردی بوده به نام قوام الدین بن زین الدین شیرازی. این معمار عزیز که جزو معماران عصر تیموری به حساب میومده و حسابی هم شهرت داشته الگوی ساخت مسجد رو از روی الگوهای اسلامی – ایرانی برمیداره و برای ساخت مسجد گوهرشاد از آجر و گچ استفاده میکنه. مسجد گوهرشاد چهار تا ایوان، یه گبند فیروزه‌ای، دو تا گلدسته، یه صحن و هفتا شبستان داره و همینطور که میدونی به خاطر قدمت تاریخیش از آثار با ارزش معماری ایران به حساب میاد.
این مسجد اما شاهد اتفاقات خونی و جنایات بسیاری هم بوده. مثل حمله ازبک‌ها که به خاطر اون آسیب میبینه و شاه عباس صفوی اون رو تعمیر میکنه یا حمله روس‌ها که انبوه از مردم و حرم مطهر امام رضا رو به توپ بستن و البته قتل عام مردم توسط رضا شاه.
این بنا توی زمان قاجار هم به دلیل زلزله دچار آسیب میشه که قاجارها مرمتش میکنن و دوباره مثل روز اول تحویل مردم میدن.
اگه بخوام یه نگاه دقیق به کاشی کاری‌های این مسجد بندازم، کاشکی‌کارها از نظر هنری واقعا بی نظیر هستند و تمام دیوارهای مسجد رو مزین به اسماء مبارک باری تعالی و البته آیات قرآنی و احادث کردن.
روی این کاشی‌ها بعضا شعر و مدح ائمه هم به چشم میخوره که با خط‌های ثلث، نستعلیق، کوفی نوشته شده‌اند.
بد نیست که یه نگاهی هم به ایوان‌های مسجد گوهرشاد بندازیم.
همینطور که گفتم این مسجد چهار تا ایوان داره.
ایوان مقصوره یکی از ایوان‌های زیبای مسجد گوهرشاده و بزرگ‌ترین ایوان به حساب میاد که در ضلع جنوبی صحن قرار گرفته.
ایوان مقصوره ۳۵ متر طول داره. آخر ایوان هم یه محراب زیبا قرار داره که با کتیبه‌های مرمت شده و کاشی‌های معرق تزیین شده. سمت راست محراب هم منبر صاحب الزمان قرار داره.
این منبر قدیمی سال ۱۲۴۳ یعنی زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شده و منبت کاری و قلم زنی شده از چوب گردو و گلابی هست. هیچ میخ فلزی در ساختش به کار برده نشده. منبر صاحب الزمان توی سال ۱۳۲۰ یکبار مرمت شده.
ایوان بعدی ایوان شمالی هست که روی به روی ایوان مقصوره قرار گرفته و به رواق دارالسیاده متصله. توی این ایوان میتونی کتیبه های معرق زیبایی رو ببینی که از عهد شاه عباس صفوی به جا مونده و همینطور کتیبه‌ّایی از سوره‌های قرآن که با خط محمدرضا امامی اصفهانی نوشته شده.
ایوان سوم، به ایوان حاج حسن مشهوره و در سمت شرق مسجد گوهرشاد قرار گرفته. در داخل ایوان و توی ضلع شمال و جنوب به قرینه سه تا طاق میبینی که جلوه‌ی زیبایی به ایوان بخشیدن.
ایوان چهارم هم ایوانی هست که قدیم‌ها به بازار متصل بوده و در حال حاضر با بست شیخ بهاالدین عاملی متصله. اسم این ایوان در گذشته ایوان آب بوده چون کانال عبود آب به داخل مسجد زیر این ایوان قرار داشته.
مسجد گوهرشاد هفت تا هم شبستان به نام‌های شبستان گرم، شبستان تبریزی، شبستان نهاوندی، شبستان سبزواری، شبستان میلانی، شبستان نجف آبادی و شبستان علوی یا آفتاب.
مسجد بلاسر حضرت
مسجد بالاسر حضرت قدمتی هزار ساله داره و در بین روضه منوره و دارالسیاده قرار گرفته. این مسجد درست بالای سر حضرت امام رضا (ع) قرار گرفته البته از اسم مسجد هم این موضوع کاملا روشنه.
مسجد بالا سر اولین بنایی هست که بعد از روضه منوره در زمان غزنویان ساخته شده و بالای هزار سال قدمت داره.
بانی مسجد بالاسر، ابوالحسن عراقی بوده که از بزرگان معروف دوره خودش به حساب میومده. از این شخص به عنوان دبیر هم یاد میکنن.
در گذشته سقف این مسجد از چوب و آجر درسته شده بود که بر اثر مرور زمان، فرسوده میشه و به همین علت سقف تخریب میشه و سفقی جدید برای اون با روش‌های نوین میسازن توی همین تعمیر بوده که محراب قدیمی این مسجد رو هم تعمیر میکنن و اون رو در نهایت مجبور میشن به صورت کامل بردارن و به موزه آستان قدس رضوی منتقل کنن.
مسجد بالاسر حضرت جزو شلوغ‌ترین نقاط حرمه و حال و هوای معنوی خاصی داره. خیلی‌ها اعتقاد دارن توی این نقطه خیلی از دعاها استجابت میشه و از نظر معنوی این مسجد ارزش خیلی بالایی داره. شاید برات جالب باشه که بدونی این مسجد کوچیک‌ترین مسجد حرم امام رضا (ع) به حساب میاد و تنها ۸ متر طول و ۴/۵ متر عرض داره.
آیا محل دفن امام رضا دقیقا همین جایی هست که امروز میبینم؟
این سوال چیزی بود که تا مدت‌ها برای خود من هم یه جور معما به حساب میومد. یادمه خیلی قدیم‌ترها یه روزی توی حرم از یکی شنیدم که آره این ضریح که میبینی جای قبر حضرت نیست و باید خیلی بری پایین‌تر تا به مزار رضوی برسی. توی همون ایام بچگی هم من تصور میکردم که برای رسیدن به اونجا باید یه مسیر خیلی طولانی رو بری زمین و وارد یه غار بشی تا بتونی قبر حضرت رو زیارت کنی از طرفی همیشه هم دنبال جاهای خاص بودم که بتونم در ورودی این غار رو پیدا کنم و منم یواشکی واردش بشم.
اما خب بزرگ‌تر که شدم با یکم جستجو متوجه کل ماجرا شدم که الان میخوام برای تو هم تعریفش کنم.
اون چیزی که ما امروزه به عنوان ضریح مطهر آقا امام رضا (ع) میبینیم. روی قبر مطهر قرار داره و قبر ایشون در زیر زمین و در سرداب رضوی قرار گرفته. بالاتر اشاره‌ای به سرداب رضوی داشتم.
اینطور که مشخصه زمانی که امام رضا در سناباد به خاک سپرده شدن در منطقه‌ای دفن شدن که مقداری گود بوده. بعدها بر اثر گذشت زمان باز به عمق گودال بیشتر اضافه شده و به تدریج باعث ایجاد سردابی بر روی مقبره ایشون میشه. این سرداب از بخش شمالی خودش یه راهرو داری که به مضجع شریف میرسه.
اگه در خاطرت باشه بالاتر گفتم که بارها صندوق روی مزار حضرت تعویض شده توی سال ۱۳۱۱ وقتی که قصد داشتن صندوق چوبی رو با یه صندوق مرمرین تعویض کنن سرداب دچار آسیب‌های بسیار بوده. به همین خاطر مورد مرمت قرار میگیره. ۲۷ سال بعد هم که ضریح شیر و شکر نصب میشه، سرداب مجددا مورد بازسازی قرار میگیره و اون راهروی اصلی که از سمت مسجد بالاسر وجود داشته مسدود میشه و یه دریچه کوچیک در پایین پا برای ورود به سرداب تعبیه میشه.
آخرین مرمت سرداب توی سال ۱۳۷۹ صورت میگیره همون موقعی که میخواستن ضریح پنجم رو نصب کنن. توی اون زمان ساختمان سرداب رو مجددا تعمیر و تقویت میکنن و سنگ‌های قدیمی مضجع شریف رو بر میدارن و روی مزار شریف بتن ریزی میکنن که تا سقف بالا بیاد و بعدش هم ضریح فولادی نگین نشان رو روی اون نصب میکنن.
بعد از اتمام تمام این فعالیت‌های نوسازی هم یه ورودی جدید در رواق دارلاجابه ایجاد میکنن که بتونن از اونجا هم به سرداب دسترسی داشته باشن.
پس فهمیدیم چیزی که امروز میبینیم در اصل، خود مزار شریف آقا امام رضا نیست و سنگ قبر ایشون در سطحی پایین‌تر قرار داره.
توی حرم امام رضا چه شخصیت‌های معروفی دفن شدن؟
اگه توجه کرده باشی از خیلی از حرم‌های مطهر امام‌ها و حتی امام زاده‌ها پر شده از سنگ قبرهای مختلف.
مردم خیلی زیادی هستند که وصیت میکنن بعد از مردنشون توی یه مکان معنوی و مطهر خاک بشن تا از شفاعت اون بزرگان بهرمند بشن.
حرم امام رضا (ع) هم از این قاعده مستثنی نیست و در نزدیک حرم و حتی نزدیک به مرقد خود آقا امام رضا افراد بسیار زیادی به خاک سپرده شدن. بعضی از این افراد بسیار مشهور بودن و کارهای بزرگی در حوزه‌های مختلف انجام داده اند و بعضی هم انسان‌های گم نامی بودن که این سعادت رو به دست آوردن.
اگه بخوام به مشهورترین کسانی که در این خاک پاک، دفن شدن اشاره کنم میتونم به حاج حسنعلی اصفهانی مشهور به نخودکی، شیخ هاشم قزوینی، شیخ حر عاملی، علامه محمد تقی جعفری، شیخ جعفر مجتهدی، جاج آخوند تربتی، شیخ طبرسی، شیخ بهایی و شیخ محمد عارف معروف به پیر پالاندوز اشاره کنم.
این حرم مطهر تا به امروز چه حوادثی رو به چشم خودش دیده؟
حرم مطهر در گذشته
حرم مطهر رضوی تا به امروز اتفاقات مختلفی رو به چشم خودش دیده. اتفاقاتی که بعضی‌هاش خوش بودن و جزوی از خاطره ایام خوش مردم شدن و همینطور اتفاقاتی که بوی خون و ظلم ستم میداده.
اگه بخوام از نظر تاریخی پیش برم اولین بار آرامگاه امام رضا (ع) به دستور سبکتین یکی از پادشاهان غزنوی تخریب شد.
این پادشاه ظالم یه بار تصمیم میگیره آرامگاه رو خراب کنه و مردم رو از زیارت امام رضا منع کنه. جالبه که بدونی بعد از این اتفاق پسرش آرامگاه امام رضا رو باز سازی میکنه. ماجرای بازسازی حرم امام رضا هم داستان جالبی داره. نقل کردن که یه شب سلطان محمود غزنوی توی خواب میبینه که پیامبر اکرم (ص) به آرامگاه ویران شده امام رضا (ع) اشاره میکنه و میپرسه تا کی چنین خواهد بود؟ و همین میشه که سلطان محمود بعد از اینکه از خواب بیدار میشه افرادی رو عازم میکنه که دست به کار شن و این بنا رو مجددا بازسازی کنن.
بعد از این بازسازی و توی زمان صفویه، ازبک‌ها به مشهد حمله میکنن. اولین بار عبدالله خان ازبک دستور میده که مردم شهر مشهد رو قتل عام کنن و شهر رو به صورت کامل تارج کنن. نقل شده به حدی این فرد خون میرزه و جنایت میکنه که توی صحن حرم جوی خون راه میفته!
توی سال‌های بعد این اتفاق بار دیگه عبدالمومن خان ازبک به مشهد حمله میکنه و یه بار دیگه مردم مشهد رو قتل عام میکنه و کل گنجینه های آستام مقدس رضوی رو تاراج میکنه.
بعد از این اتفاق خود شاه عباس همراه با شیخ بهایی به مشهد میاد و با کمک معماران و هنرمندان این بنا رو مجددا بازسازی میکنه. ساخته شدن و توسعه صحن عتیق و ایجاد ایوان شمالی و ایوان‌های شرقی و غربی و رواق توحید خانه مربوط به همین زمانه. ( این ماجرای حمله به خراسان توسط ازبک‌ها تقریبا تبدیل به یه تفریح شده بوده که در زمان شاه اسماعیل بساطشون جمع میشه و یه حال اساسی ازشون گرفته میشه و تعداد زیادی هم ازشون کشته میشه!)
بعد از همه این اتفاق‌ها یه زلزله بزرگ توی مشهد رخ میده. این اتفاق توی سال ۱۰۸۴ هجری قمری میفته و دو سوم مشهد تخریب میشده.
شدت زلزله به حدی زیاد بود که ۴۰۰۰ نفر توی این زلزله کشته میشن. گنبد آقا امام رضا و گنبد مسجد گوهر شاد هم از شدت زلزله آسیب‌های جدیی میبینن که در زمان شاه سلیمان صفوی مورد بازسازی قرار میگیرن.
حرم از اون تاریخ به بعد نسبتا اتفاق بدی رو به چشم خودش ندید تا زمان قاجار که دوبار دیگه مورد بی‌حرمتی قرار گرفت.
یکبار توی سال ۱۲۶۳ که فردی به نام حسن خان سالار اعلام کرد که میخواد از حکومت قاجار مستقل بشه!
از اونجایی که استقلال بنیه مالی خوبی میخواد تمام طلاهای حرم رو جمع میکنه و به نام خودش سکه میزنه. منتها خیلی زود بساط این دوست گرامی هم جمع میشه.
سری بعدی هم محرم ۱۳۳۰ قمری بود که روس‌ها مردم و حرم رو به توپ بستن. نمیدونم اسم باغ خونی رو شنیدی یا نه ولی این باغ که یکی از باغ‌های زیبای نزدیک حرم مطهر امام رضا هست جایی بوده که از اون توپ‌ها به سمت حرم شلیک شده.( درباره باغ خونی توی یه مقاله جدا به صورت کامل توضیح دادم که با کلیک کردن روی اسمش میتونی بری و مطالعه‌اش کنی)
شاید برات سوال بشه اصن چرا روس‌ها یهویی دست به همچین جنایتی زدن و این همه آدم رو قتل عام کردن.
جریان از این قرار بوده که مردم به خاطر مخالفت با مخالفان مشروطه خواه توی صحن حرم امام رضا تحصن کرده بودن. روس‌ها هم که همراه گروه مخالف بودن و منافع خودشون رو توی این ماجرا میدیدن مردم رو قتل عام میکنن.
نقل شده که حدودا ۲ ساعت بمب باران حرم حضرت طول میکشه و آسیب جدیی به حرم میرسه بعد از اون هم نظامیان سواره و پیاده وارد صحن مقدس میشن و مردم رو تیرباران میکنن. تا در نهایت تولییت اون زمان آستان قدس رضوی تسلیم میشه و روس‌ها دست نگه میدارن.
روس‌ها هم در ادامه این جنایتشون تمام گنجینه‌ها و ثروت حرم رو به تارج میبرن. خسارت‌های ناشی از این جنایت توی سال ۱۳۳۱ توسط سلطان حسین میرزا نیرالدوله استاندار وقت خراسان مرمت میشه اما هنوز که هنوز هست جای بعضی از گلوله‌ها روی ایوان طلای صحن عتیق به همون صورت حفظ شده.
حادثه بعدی که اونم باز دلخراشه و همه ما توی کتاب‌های تاریخی ازش شنیدیم ماجرای قتل عام مردم توی مسجد گوهرشاده که توسط رضا خان اتفاق افتاد. مردم توی اون روز‌ها که نسبت به قانون کشف حجاب نارضای بودن و بست نشسته بودن توسط نیرو‌های نظامی حکومت رضاشاه تیربارون میشن و تعداد بسیاری کشته و زخمی میشن.
حکومت پهلوی در زمان وقوع انقلاب اسلامی یه بار دیگه مجددا توی صحن حرم مطهر امام رضا (ع) مردم رو به گلوله میبنده که در نتیجه اون تعداد بسیاری زیادی از مردم مجروح و شهید میشن.
بعد از انقلاب هم اوضاع حرم آروم نمیشه و مجددا یه اتفاق ناگوار یگه توی اون رخ میده! توی سال ۱۳۷۳ و توی عاشورای حسینی، بر اثر بمب گذاری توی حرم اقا امام رضا (ع) حدود ۲۷ نفر شهید و ۲۹۰ نفر مجروح میشن.
موزه‌ها و سایر بخش‌های حرم امام رضا (ع)
موزه حرم امام رضا
علاوه بر مواردی که تا به الان توی این مقاله مطرح شد حرم امام رضا (ع) یه سری موزه و امکانات رفاهی دیگه هم داره که در دامه میخوام به این موارد بپردازم.
موزه گنجینه نفایس: اولین موزه‌ای که میخوام بررسی کنم موزه‌ای هست که توی اون پر شده از هدیه‌های ارزشمند و نسخه‌‌های گرانبهایی از قرآن کریم.
موزه دو طبقه ساخته شده و توی بخش جنوب شرقی حرم قرار گرفته. طبقه اول مربوط میشه به گنجینه‌های قرآنی که در حال حاضر پر شده از ۷۹ جلد قرآن نفیس. این قرآن ها هرکدوم منسوب شده به حضرت امام علی (ع)، امام حسن مجتبی (ع)، امام حسین (ع)، امام زین العابدین (ع) و امام رضا (ع). تو این موزه میتونی هدیه‌هایی که از سمت استاد فرشچیان و مقام معظم رهبری هم که به آستان قدس رضوی اهدا شده رو تماشا کنی! بری دسترسی و ورود به این موزه میتونی از صحن کوثر استفاده کنی.
موزه مرکزی: دومین موزه‌ای که قصد معرفیش رو دارم موزه مرکزی هست. این موزه چهار طبقه داره و آثار بسیار ارزشمند و گرانبهایی رو تو دل خودش جا داره.
توی این موزه میتونی یه کلکسیون از تمبر و اسکانش رو توی طبقه زیرین تماشا کنی. همنیطور گنجینه‌ی تاریخ مشهد و گنجیه‌های سکه و مدال رو توی طبقه هم کف این موزه قابل دسترسیه.
توی طبقه اول هم یه کلکسیون از صدف، حلزون و نرم تنان دریایی و گنجینه‌ی هنرهای تجسمی قابل بازدیده. و در نهایت در طبقه دوم هم میتونی موزه مربوط به نجوم، ساعت، سلاح و ظروف رو تماشا کنی! برای دسترسی به این موزه مثل موزه گنجینه نفایس میتونی از صحن کوثر وارد شی.
موزه مردم شناسی: مزوه مردم شناسی قبل از اینکه تبدیل به موزه بشه یه گرمابه بوده که در زمان حکومت شاه عباس صفوی وقف میشه و به حرم اضافه میشه. پس از بازسازی و مرمتی که روش صورت میگیره توی سال ۱۳۸۵ تبدیل به موزه میشه. این موزه کنار مقبره‌ی امیر ملک شاه در بخش جنوب غربی حرم مطهر رضوی قرار داره. از اونجا که خود بنای موزه قدیمی هست، علاوه بر اشیاه داخلش ساختمان هم مورد توجه عموم بازدیدکننده‌ها قرار گرفته شده.
موزه فرش: آخرین موزه‌ای که توی حرم مطهر رضوی قرار داره موزه فرش هست که اولین کلکسیون تخصصی فرض و منسوجات به حساب میاد. این موزه اولش توی ساختمون گنجینه قرآن و نفایس شروع به کار میکنه ولی توی سال ۱۳۹۰ به ساختمون فعلی منتقل میشه. در حال حاضر حدود ۱۰۰ تخته قالی و قالیچه گرانبها و تاریخی از عهد صفویه گرفته تا به امروز توی این موزه موجوده. اگه عاشق هنر ایرانی باشی این موزه حسابی میتونه سر کیفت بیاره. برای ورود به این موزه هم مثل موزه‌های قبلی میتونی از صحن کوثر وارد بشی.
حرم مطهر امام رضا (ع) علاوه بر موزه دو تا کتابخونه بزرگ و جذاب هم داره که برای عاشقان کتاب میتونه یه جای جذاب به حساب بیاد.
کتابخونه اول کتابخونه مرکزی آستان قدس رضوی هست. توی این کتابخونه تو میتونی کتاب‌هایی رو پیدا کنی که مربوط به ۱۲ قرن پیش هستند و همین نشون میده که چه آرشیو غنی و کاملی توی این کتابخونه در دسترست هست. کتابخونه مرکزی حرم جزو فعال‌ترین کتابخونه های ایران به شمار میاد و توی ضلع شمالی بست شیخ طوسی قرار داره.
کتابخونه بعدی، کتابخونه مسجد گوهرشاده. این کتابخونه توی سال ۱۳۳۲ در کنار مسجد ساخته شده و مدیریتش هم در دستان آستان قدس رضویه. این کتابخونه یه کتابخونه تخصصی به حساب میاد و کتاب‌های اون بیشتر با موضوع اهل بیت (ع) هست و یکی از مراکز مهم در زمینه نشر فرهنگ اسلامی به حساب میاد. وسعت کتاب خونه حدودا ۱۲۰۰ متر مربع هست و توی بست شیخ بهایی قرار داره.
علاوه بر مواردی که مطرح شد شامل مراکزی مثل بنیاد پژوهش‌های اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی و داشفاء امام رضا (ع) میشه که خدماتی رو متناسب با موضوع کاری خودشون به مردم و زائران ارائه میدن.
دلم کشیده حرم امام رضا رو ببینم!
اگه بعد از خوندن این مقاله دلت کشیده که حرم آقا امام رضا (ع) رو از نزدیک ببینی و عرض ادبی کرده باشی دو تا راه داری یا اینکه همین الان بری دنبال یه بلیط سفر به مشهد بگردی و برنامه سفر به مشهد رو تنظیم کنی یا نه از قدرت اینترنت استفاده کنی و به صورت زنده حرم رو تماشا کنی و زیارت کنی.
برای اینکار دو تا سامانه وجود داره. یکی از این سامانه‌ها به صورت سه بعدی حرم مطهر رو بازسازی کرده و میتونی به وسیله اون در حرم وارد بشی و بخش‌های مختلفش رو تماشا کنی و در نهایت زیارت داشتی باشی.
لینک زیارت مجازی حرم مطهر امام رضا (ع)
یه راهکار دیگه هم از طریق پخش زنده حرم مطهر امام رضا (ع) موجوده که به وسیله اون میتونی به تصاویر زنده حرم دسترسی داشته باشی و حتی توی مراسم‌های مختلفی که توی حرم برگزار میشه حضور پیدا کنی.
لینک پخش زنده حرم مطهر امام رضا (ع)
دیگه بستگی به خودت داره که کدوم روش رو برای زیارت بپسندی لینک‌هاش رو برات گذاشتم و دستت بازه که انتخاب کنی.
دیدنیهای نزدیک حرم امام رضا (ع)
خب تا اینجای کار امیدوارم که از مطالعه مقاله لذت برده باشی و اطلاعات خوبی درباره حرم امام رضا دستگیرت شده باشه. شهر مشهد با توجه به اینکه یکی از کلان شهرهای ایران به حساب میاد امکانات رفاهی بسیار عالیی داره و خدمات تفریحی توریستی اون درجه یکه!
هر نوع سلیقه ای که داشته باشی شهر مشهد میتونه برای تو جذاب و سرگرم کننده باشه! یعنی اگه اهل طبیعت باشی هم پارک‌های زیبایی در شهر مشهد ساخته شده که میتونی از وجودشون لذت ببری و هم ییلاق‌های با صفایی داره که بودن داخلشون برای هر گردشگری لذت بخشه! بعضی از این ییلاق‌ها واقعا مثل بهشت میمونن. ( که پیشنهاد میکنم حتما توی مجله گردشگری سفربازی یه چرخی بزنی و با بعضی از این ییلاق‌ها آشنا بشی)
از طرفی از نظر تاریخی هم این شهر واقعا غنی هست و دیدنیهای تاریخی فرواونی رو تو دل خودش داره!
احتمالا دلت کشیده باشه که بعد از زیارتت یه تنوعی ایجاد کنی و یه سری به بقیه دیدنیهای شهر مشهد بزنی. برای اینکه زیاد مسیرت دور نشه و از حرم فاصله نگیری در ادامه خیلی کوتاه بعضی از دیدنیهای نزدیک حرم رو بهت معرفی میکنم تا از وجودشون لذت ببری و سفرت به مشهد یه سفر خاطره انگیز بشه.
بازار رضا مشهد
اولین جایی که به حرم بسیار نزدیکه و مقصد خیلی از خانوم‌ها هم هست بازار رضا مشهده!
این بازار یه بازار سنتی و سرپوشیده هست که توش همه جور چیزی رو میتونی پیدا کنی و اگه قصد داری که برای دوست‌ها و آشناها سوغاتی بخری این بازار شاید جزو بهترین گزینه‌ها باشه. توی این بازار اصلی‌ترین سوغاتی‌های مشهد یعنی زرشک، زعفران، تسبیح و سجاده، مهر و عطر مشهد، انواع فیروزه و سنگ‌های قیمتی و زیور الات متنوع که با سنگ‌های زیبا تزیین شده اند موجوده و به فراوانی پیدا میشه.
بازار رضا فقط و فقط برای خرید کردن نیست این بازار از نظر تاریخی هم حائز اهمیته و معماری بسیار چشم نوازی داره. بازار توی دو طبقه ساخته شده که طبقه همکف مخصوص مغازه هاست و طبقه دوم مربوط به کارگاه‌ها مختلف از جمله چادردوزی، گلدوزی و فیروزه تراشی میشه. این بازار تا میدون هفده شهریور امتداد داره.
مسجد هفتاد و دو تن
وقتی به خیابون خسروی میرسی ابتدای بازار بزرگ مسجدی قرار داره که به اسم مسجد هفتاد و دو تن مشهوره. نقل هست که میگن این مسجد برای اهل سنت ساخته شده. عده ای هم باور دارن که اینجا مقبره غیاث الدین شاه ملک تیموریه.
خود مسجد هفتاد و دو تن از نظر معماری و کاشی کاری واقعا یه اثر هنر به حساب میاد و تماشا کردن این اثر میتونه حسابی سر ذوق بیارتت.
خانه تاریخی داروغه
خانه تاریخی داروغه
خانه داروغه مشهد جزو زیباترین خانه‌های تاریخی مشهد به حساب میادو صاحبش فردی بوده به اسم محمد یوسف خان که آخرین داروغه مشهد به حساب میومده و کار ساخت این خانه در واقع اثر دست معمارهای روسی هست.
معماری خونه واقعا زیبا و خیره کننده هست و وسط حیاطش یه حوض آبی رنگ خوشگل قرار داره. گشتن توی این خونه بعد از زیارت حرم امام رضا (ع) میتونه برات یه تجربه جالب باشه. برای رسیدن به خانه داروغه فقط کافیه از خیابان نواب صفوی به راسته‌ی حوض مسگران برسی تا این خونه زیبا رو تماشا کنی.
خانه تاریخی توکلی
فردی به اسم کشمشیان توی زمان قاجار یه خونه بنا میکنه از نظر زیبایی واقعا زبانزده. بعد از مردگش یه شخص دیگه به اسم حاج توکلی خونه رو خریداری میکنه و طی گذر زمان این خونه تبدیل میشه به یکی از پایگاه‌های میراث فرهنگی در محدوده حرم مطهر آقا امام رضا که دیدن و گردش داخل میتونه حسابی سرگرمت کنه.برای رسیدن به این خونه باید وارد خیابون نواب صفوی بشی و به کوچه عسگریه برسی بعد از اینکه به اونجا رسیدی خونه زیبایی رو میبینی که به اسم توکلی مشهوره.
باغ نادری مشهد
یکی دیگه از اماکن دیدنی نزدیک حرم مطهر باغ نادری مشهد هست! فاصله این باغ تا حرم به قدری هست که هم میتونی پای پیاده به دیدنش بری هم با گرفتن تاکسی. دیگه اینکه چطور به اونجا برسی کاملا بستگی به خودت داره.
باغ نادری مشهد آرامگاه نادرشاه افشار هست. مردی که تمام عمر خودش رو توی جنگ و نبرد بوده. جالبه که بدونی قبر نادرشاه افشار اصلا اولش توی مشهد نبوده بلکه سال ۱۲۹۶ هجری قمری، قوام السلطنه دستور میده که قبر اون رو از تهران به مشهد منتقل کنن تا این باغ زیبا تبدیل بشه به آرامگاه ابدی شاه ایران!
بنای مقبره نادر شاه در ابتدا از خشت و گل بوده اما بعدتر ها هوشنگ سیحون ( که به عنوان پدر معماری ایران ازش یاد میکنن) این بنا رو طراحی میکنه و در مکان فعلی میسازه. توی این باغ علاوه بر آرامگاه دو تا موزه هم موجود داره که دیدنشون خالی از لطف نیست.
برای اقامت نزدیک حرم امام رضا (ع) چیکار کنم؟
اما سفر مشهد قطعا به یه روز و دو روز محدود نمیشه و خیلی‌ها میرن مشهد که تا یه مدتی بمونن و حسابی هم تفریح کنن از هم از نظر معنوی کوله بار خودشون رو ببندن.
مشهد هتل‌ها و اقامتگاه‌ها زیادی داره و تقریبا از همون اولی که وارد شهر میشی یا روی در و دیوارها آگهی‌های اجاره منزل و سوییت و هتل آپارتمان رو میبینی یا افرادی کنار خیابون ایستادن که کارشون همینه.
ولی خب زمونه عوض شده دیگه این روزا با حضور چیزی مثل گوشی و اینترنت خیلی‌ها ترجیح میدن کارهاشون رو به صورت آنلاین انجام بدن و این ماجرا درباره رزرو اقامتگاه هم صدق میکنه.
اگه تو هم جزو اون دستهای هستی که دوست داری هتلت رو به صورت آنلاین و با یه تخفیف خوب رزرو کنی پس توی سایت خوبی داری مقاله حرم امام رضا رو مطالعه میکنی چون سفربازی میتونه بهت کمک بده که بهترین اقامتگاه‌ها رو توی شهر مشهد با یه قیمت فوق العاده جذاب رزرو کنی.
برای اینکار فقط کافیه یه سر به سایت سفربازی بزنی و از بخش جستجو اسم شهر مشهد رو وارد کنی. بعدش یه لیست جلوت میاد که شامل تمام هتل‌ها، هتل آپارتما‌ن‌ها و خونه‌ها و… مشهد میشه که برای رزرو کردن موجودن. اونجا هم میتونی از قیمتشون آگاه بشی هم از امکانات رفاهیشون.
اگه دوست داشته بشی میتونی به کمک فیلترهایی که توی بخش جستجو قرار داره، لیست اقامتگاه‌ها رو محدودتر کنی و اونا رو بر اساس امکانات رفاهی که مد نظر هست و همینطور بازه قیمتی دسته بندی کنی. در نهایت بعد از رسیدن به اقامتگاه دلخواهت که هم از نظر امکانات و هم از نظر قیمت باب دلته میتونی اون رو از طریق سفربازی رزرو کنی و یه سفر باحال رو با خانوادت رقم بزنی.
امیدوارم که با کمک سفربازی از اقامتت توی مشهد نهایت لذت رو ببری.
جهت مشاهده و رزرو هتل های مشهد کلیک کنید
کلام آخر
مقاله معرفی حرم امام رضا (ع) هم به پایان رسید و امیدوارم که از مطالعه اون لذت برده باشی و اطلاعات خوبی دستگیرت شده باشه.
سعی کردم توی این مقاله بیشتر درباره خود حرم صحبت کنم و جاذبه‌های دیدنی اون رو به صورت کامل شرح بدم و در کنارش نیم نگاهی هم به داستان‌های تاریخی حرم مطهر امام رضا داشته باشم.
اگه تو هم درباره این حرم مطهر مطالبی یا صحبتی داری که دوست داری به این مقاله اضافه بشه حتما توی بخش کامنت‌ها برامون اضافه کن تا این مقاله رو به کمک تو کامل‌تر و بهتر کنیم.
منتظر شنیدن تجربه‌های قشنگت توی سفر به حرم امام رضا هستم.
نظرات کاربران