روز جهانی میراث فرهنگی و موزه در ایران

تاریخ ایران رو که ورق بزنید متوجه میراث غنی و فرهنگ قدیمیش می‌شین. این کشور روزهای تلخ و شیرینی رو به خودش دیده، از روزگاران کهن یادگاری‌هایی رو در اعماق وجودش پنهان کرده که این خاطرات امروزه در محلی به عنوان موزه نگه‌داری می‌شه. هر ساله روز ۱۸ می یا ۲۸ اردیبهشت روز صنایع دستی و موزه شناخته می‌شه. این روز برای یادبود میراث فرهنگی و تمام موزه‌های کشورهای مختلفه. تقریبا همه ما با موزه‌ها آشنا هستیم و در اوقات فراغت‌مون یک‌سری یه این مکان‌های تاریخی زدیم، اما میراث فرهنگی روز به روز به فراموشی سپرده می‌شه. امروز با سفربازی به سمت موزه‌های کشور قدم برمی‌داریم و از تاریخ این کشور و فرهنگ غنیش می‌گیم.

میراث فرهنگی دقیقا چیست؟

هر اثری که از نیاکان و گذشتگان ما به جا مونده باشه به نام میراث فرهنگی شناخته می‌شه‌. در موزه اکثرا شما وسایل تاریخی یا اشیا کهن رو می‌بینید، اما به کلیه آثار ملموس مثل بناهای تاریخی یا ناملموس، مانند آداب و رسوم و آیین‌های یک منطقه، میراث به جا مانده فرهنگی می‌گن. بیشتر آیین‌های ایران رو به فراموشی می‌ره، البته این تنها مختص به کشور ما نیست، متاسفانه در سراسر جهان گذشته خاطره‌ای بیش نیست. با مطالعه این باورها می‌شه به گذشته رسید، مخصوصا در کشور ایران که هزاران سال پیش غنی‌تر از امروزه بوده. حفظ میراث فرهنگی واجبه تا آیندگان هم مثل ما داستان‌های پنهانی قدیمی رو بدونند و به نسل‌های بعدی منتقل کنند.

انواع میراث فرهنگی در ایران

همانطور که گفتیم میراث فرهنگی دو بخش ملموس و غیرملموس داره اما به صورت دقیق‌تر، میراث فرهنگی منقول: شامل میراث فرهنگی می‌شود که انتقال پذیر هستند و می‌توانیم جابه‌جایشان کنیم؛ مانند سکه‌ها و نقاشی‌ها و اسناد. میراث فرهنگی نامنقول، به دسته از میراث ملموسی ‌گفته می‌شه که قابل انتقال نیستند. مثلا تخت جمشید مرودشت رو نمی‌تونیم جای دیگه‌ای ببریم، البته خیلی از ستون‌های این محیط تاریخی به خارج از کشور فروخته شده، با این وجود بنای کلی هنوز هم به جا مانده و قابل انتقال نیست! تمام اشیایی که امکان انتقال ندارند در این دسته قرار می‌گیره.

میراث فرهنگی منقول، دقیقا به همون میراث فرهنگی گفته می‌شه که انتقال پذیره و قابلیت حمل‌و‌نقل داره. اگه توجه کنید بسیاری از اشیایی تاریخی ایران در زمان هخامنشیان یا مادها در موزه لوور قرار گرفته. میراث فرهنگی غیر مادی که عموما معنوی خوانده می‌شه، هیچ وجه پولی یا ارزش مادی نداره، امّا قوانین سختی وجود داره تا یک آیین جزو میراث فرهنگی غیر مادی شناخته بشه.

سازمان جهانی یونسکو ویژگی‌هایی برای این دسته از میراث اعلام کرده. قوانین شامل موارد زیر می‌شه:

سنتی، معاصر و در عین حال زنده باشد: علاوه‌ بر‌اینکه نمایانگر سنت‌های گذشته است، باید فرهنگ روستا و شهر دوران معاصر حتما در اون شرکت کنند.

فراگیر باشد: باید از نسلی به نسل بعد منتقل شده باشه، رشد کرده و در محیطی که قرار دارند همه‌گیر باشه. میراث فرهنگی ناملموس باید به همبستگی میان مردم کمک، هویت و مسئولیت‌پذیری رو تقویت تشویق کنه. نماینده جامعه باید باشد: میراث فرهنگی ناملموس به عنوان یک ابزار یا کالای فرهنگی نیست. کالاها به شکل خودشون باقی می‌مونند، اما این فرهنگ‌ها گسترش پیدا می‌کنند. و از طریق سنت‌ها، افراد به نسل‌های جدید جامعه، منتقل می‌شه.

مبتنی بر جوامع باید باشد: میراث فرهنگی ناملموس زمانی مهمه که اعضای یک جامعه در شکل‌گیریش دخیل باشند، یعنی همینطوری به وجود نیامده باشه، علاوه بر تاریخ و قدمتی که پشتشه باید توسط جوامع، گروه‌ها یا افرادی که رسمیت شناخته شدند، نگهداری بشه. چون بدون شناخت‌شوت، هیچ کس دیگری نمی‌تونه به صورت دقیق اطلاع داشته باشه که چه ساختاری داره و چه فرهنگی پشت این میراث پنهان شده.

موزه کجاست و چه کاربردی داره؟

موزه به یک مکان خاص گفته می‌شه، اصولا بنای خود این مکان باید قدیمی باشه. مجموعه‌ای از آثار قدیمی و باستانی، صنعتی و هنری در این بنا قرار می‌گیره تا مردم بتونن با تاریخ قدیم کشور آشنا بشند‌. تعریف دقیق این محل توسط شورای بین‌المللیش به این صورته:

موزه مؤسسه‌ای دائمی است و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان باز است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می‌کند. هدف موزه‌ها، پژوهش در آثار و شواهد به‌جای‌مانده انسان و محیط زیست او، گردآوری آثار، حفظ و بهره‌وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار، به ویژه به نمایش گذاردن آن‌ها به منظور بررسی و بهره معنوی است.

سال‌ها بعد جمهوری چک، محتوای جدیدی از این محل ارزشمند ارائه داد که تا به امروز، در تمام کتاب‌های دانشگاهی یا تخصصی به این صورت تعریف می‌شه:

موزه، نهادی غیرانتفاعی و دائمی در خدمات جامعه است که به تحقیق، گردآوری، حفاظت، تفسیر و نمایش گذاشتن میراث ملموس و ناملموس می‌پردازد. نهادی در دسترس و جهان‌شمول که درهایش به روی همگان باز است و تنوع و پایداری را پرورش می‌دهد. آن‌ها از نظر اخلاقی، حرفه‌ای و با مشارکت جوامع اداره می‌شوند و با ارائه تجربیات متنوع برای آموزش، لذت، تفکر و به اشتراک‌گذاری دانش، ارتباط برقرار می‌کنند.

انواع موزه‌ها در جهان

با توجه به اینکه آثار تاریخی زیادی از گذشته به جا مونده و هر کدوم کارایی و نوع ساخت متفاوتی داره، در سال‌های گذشته این مکان به نوع‌های مختلفی تقسیم شده. به صورت مختصر شامل هنرهای زیبا، صنایع دستی، هنر کاربردی، باستان‌شناسی، تاریخ، تاریخ فرهنگی، تاریخ نظامی، قوم‌شناسی، علم، فناوری، موزه کودکان، نقشه، تاریخ طبیعی، مردم‌شناسی، سکه‌شناسی، گیاه‌شناسی، علوم طبیعی و تمبرشناسی و کاخ موزه‌ها می‌شه.

در ایران اکثر این موزه‌ها با توجه به فرهنگ غنی گذشته وجود داره. در کنار محل‌های شاخصی که ذکر کردیم، موزه‌های خصوصی هم وجود داره‌. این اماکن تاریخی توسط افراد مشهور، سیاستمدار، هنرمند یا سایر اقشار راه‌اندازه می‌شه‌. یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های تخصصی خاورمیانه در ایران قرار گرفته که توسط محمد صادق محفوظی تاسیس شده‌. ۱۲۰ هزار اثر فرهنگی و تاریخی متعلق به دوران مختلف در این بنا قرار گرفته.

معروف‌ترین موزه‌های کشور

در بیشتر نقاط ایران موزه یا سایر بناهای تاریخی که در این دسته قرار می‌گیرند، وجود داره. تعدادی از این بناها در پایتخت ارزش زیادی داره، هم به خاطر تاریخی بودن مکانش، هم آثاری که در آن نگهداری می‌شه. در ادامه درباره مهم‌ترین موزه‌های کشور صحبت می‌کنیم.

کاخ موزه گلستان: این کاخ یکی از مهم‌ترین آثار جهانی در فهرست میراث یونسکو قرار گرفته. بنای گلستان، معماری و تزیینات خاصی داره. رویدادهای تاریخی زیادی در این محل به وقوع پیوسته. علاوه بر این گوشه به گوشه بنا آثار فرهنگی به جا مانده از دوران شاه عباس صفوی تا لطفعلی خان زند و در نهایت سلسله قاجاره. جالبه بدونید تالار سلام کاخ گلستان تاج‌گذاری شاهان ایرانی رو به خود دیده و امروزه فقط تخت و صندلی از آن دوران به جا مانده.

آدرس کاخ موزه گلستان: تهران، خیابان پانزده خرداد، ضلع شمالی میدان ارگ

موزه ایران باستان: موزه ملی ایران، به عنوان اولین موزه ایران شناخته می‌شه، هزاران اثر باستانی کشور در این مکان یافت می‌شه. ایران باستان به دستور رضا شاه، توسط معمار فرانسوی آندره گُدار ساخته شده و بعد از اتمام کار، برای بازدید عمومی افتتاح می‌شه. لوازم دوران پارینه سنگی هنوز در این مکان نگه‌داری می‌شه. همچنین از این مکان به عنوان اولین محل نگهداری آثار پس از اسلام یادآوری می‌شه.

آدرس موزه ایران باستان: خیابان سی‌تیر، بخش غربی خیابان ملل متحد، شمال خیابان امام خمینی یا سپه سابق، غرب وزارت امور خارجه

موزه هنرهای معاصر تهران: این موزه، میراث فرهنگی کشور رو به خوبی به نمایش می‌ذاره. چون مجموعه‌ای متنوع از آثار هنری هنرمندان معاصر ایرانی و بین‌المللی رو به نمایش می‌ذاره. نقاشی، مجسمه و عکس در این موزه قرار گرفته. فضای این مکان مدرنه و برای هنرمندان به عنوان یک فضای خارق‌العاده شناخته می‌شه.

آدرس موزه هنرهای معاصر تهران: تهران، خیابان کارگر شمالی، جنب پارک لاله 

تماشای موزه‌ها و آشنایی با میراث فرهنگی کشور

با توجه به فرهنگ غنی، آثار تاریخی و موزه‌های زیادی در کشور وجود داره. با اینکه آیین‌ها و رسومات ایران روز به روز کمرنگ‌تر می‌شم، اما نباید از آداب کشور غافل شد. موزه‌ها مکان خوبی برای شناخت تاریخ غنی یک کشور هستند. در سراسر کشور این بناها وجود دارند، به صورت کلی بازدید از ساعت ۹ صبح تا ۸ شب است، هزینه بلیت بسیار کمه و شما می‌تونید یک روز رو برای تماشای آثار تاریخی و میراث فرهنگی اختصاص بدید.