زندگی در تئاتر؛ سالن های نمایش تهران کجا هستند؟

به محض تاریک شدن، زندگی آغاز می‌شه. سکوت محض و سپردن روح و قلب به دست بازیگران صحنه. اینجا همون بزنگاهیه که هنر دوستان رو عاشق صحنه میکنه. تئاتر شاید قدمتی به طول تاریخ پیدایش آدمی روی این کره خاکی داشته باشه، از همون زمانی که بنا شد نقشی بجز فرشته رو روی زمین بازی کنه.

امروز هفتمین روز از فروردین ماه سال نو هست و این نوشتار به بهانه روز هنرهای نمایشی نوشته میشه. قصد داریم سفر کوتاهی رو از دل تاریخ شروع کنیم و مبدا و خاستگاه مون چهارراه ولیعهد یا ولیعصر فعلیه، ساختمون تئاتر شهر. از تئاتر میگیم و سالن‌های نمایش تهران رو معرفی می‌کنیم. امیدواریم توی این تهرانگردی کوتاه با سفربازی همسفر باشید و خوش بگذره بهمون.

 نمایش، زندگی، ادبیات؛ سه رکن اصلی زندگی

اینکه اولین رگه‌های حضور نمایش و تئاتر به شکلی که ما امروز شاهدش هستیم از کی و کجا وارد ایران شد رو من نتونستم پیدا کنم، اما تو جستجوهایی که انجام دادم خیلی‌ها نمایش‌های صحنه‌ای و آنچه که امروزه تئاتر مدرن می‌شناسیمش رو به دوره ناصرالدین شاه و ماه‌حصل تجربه او در سفر به اروپا می‌دونن. شاید کمی قبل از باز شدن پای سینماتوگراف به ایران و دیدن چهره بازیگران روی پرده سفید سینما. سبقه این هنر شیرین و دوست داشتنی در ایران با نمایش تخت حوضی یا روحوضی گره خورده. وقتی در محفل‌ها و دورهمی‌های کوچک و بزرگ روی حوض وسط حیاط و باغ یک تخته چوبی قرار میدادن تا نمایش‌های نقادی اون دوره برگزار بشه.

وظیفه هنر شاید در روزگاری که این روزها اون رو دوره خفقان می‌نامن بسیار آزادانه‌تر بود و امروزه تنها شاهد نمایش‌های بعضا خنثی هستیم که بعد از بارها بارها بازبینی زهر کلام نگارنده و گوینده از اون گرفته شده. القصه، زندگی در تئاتر برای شهری به وسعت تهران گره در زلف سالن نمایش تئاتر شهر خورده. همونجایی که امروز دور تا دورش رو به بهانه‌های مختلفی حصار کشیدن. حصار دوره این ساختمون قدیمی تلاش برای محدود کردن فرهنگ و تلاش برای از بین بردن کلام و ادبی هست که ایران و توران رو به شیخ اجل و لسان الغیبش میشناسن،  هم اویی که کلام خدا رو در چهارده روایت برای مردمان پارس روایت کرد.

سالن تئاترشهر در تهران

 تئاتر شهر؛ آرامش در میان طوفان

هر جا نام فرهنگ در تاریخ ایران می‌درخشد ردپایی از فرح پهلوی نیز دیده می‌شه. سال ۱۳۴۶ دفتر شهبانو و برنامه ریزی برای ساخت سالنی مدرن برای هنرهای نمایشی. علی سردار افخمی معمار پیشروی ایرانی کار طراحی این بنای جذاب رو آغاز کرد. او شاگرد خلف هوشنگ سیحون بود، رئیس دانشکده معماری، هر چند سال‌ها بعد با هم به اختلاف خوردند و این سردار افخمی بود که کار تدریس را رها کرد و به کار معماری مشغول شد. فرایند ساخت این سازه جذاب ۵ سال به طول کشید و در نهایت سال ۱۳۵۱ مجموعه تئاتر شهر با ۵ سالن نمایش، میزبان باغ آلبالو نوشته آنتوان چخوف بزرگ بود. داریوش فرهنگ و سوسن تسلیمی بازیگران اصلی این نمایش بودند. در کنار تئاتر شهر بوستان پهلوی قرار داشت که بعد از پیروزی انقلاب در سال ۵۷ پارک دانشجو نام گرفت.

سردار افخمی در طراحی و اجرای مجموعه تئاتر شهر از هنر معماری دوره‌های مختلفی استفاده کرده بود. دوره سلجوقیان و هخامنشیان به عنوان عناصر اصلی در اجرای تئاتر شهر را می‌توان به قدرت و اصالت هنر در ادوار تاریخی مهم نسبت داد. بنای داخلی این سازه هم طرحی جذاب دارد. حالتی رازآلود که حتی اگر بارها در این ساختمان رفت و آمد کرده باشین همچنان محل قرارگیری دقیق یک اتاق یا سالنی خاص در ذهنتان نمی‌ماند. هر چند این روزها علاوه بر سالن اصلی، سالن‌های قشقایی، چهارسو، سایه و کارگاه نمایش نیز دایر شده، اما این سالن‌ها در گذشته انبارها و کارگاه‌های مختلف تئاتر شهر بودند که امروزه کاربری دیگری پیدا کرده‌اند.

 آدرس: خط بی آرتی راه آهن- تجریش شما را به مقصد تئاتر شهر می‌رساند. اما اگر تمایل دارید تا قدمی هم در خیابان شاهرضا( انقلاب فعلی) بزنید از هر کجا که سوار تاکسی شوید شما رو به تئاتر شهر می‌رساند.

تئاتر در تالار رودکی

 تالار رودکی؛ شاهی که جلوتر از زمان خودش بود  

محمدرضا شاه پهلوی و بانو فرح قدم در آستان درب ورودی تالاری می‌گذارند برای تقدیر و تمجید در آیین گشایش. سال ۱۳۴۶ تالار رودکی یا همون تالار اپرا برای اجرای نمایش های باله و اپرا و کنسرت‌های موسیقی به ابتکار فرح پهلوی طراحی و ساخته شد. خیابان حافظ، خیابان دکتر ارفع، شهریار فعلی جاییست که تالار رودکی در آن قرار گرفته است.

دهه چهل ایران خود را برای ورود به تمدن بزرگ آماده می‌کند. پس فرهنگ و هنر نقش اساسی‌تری دارند. طرح تالار رودکی را اوژن آفتاندلیانس با الگوی تالار اپرای وین ساخت. مجموعه که ۱۰ سال زمان برد تا مراسم افتتاحیه‌اش برگزار شود. در تالار اصلی این مجموعه زیبا هنرمندانی مانند هایده چنگیزیان از نخستین بانوان رقصنده باله، فاخره صبا از خوانندگان اپرای ایرانی، بهرام بیضایی، مرضیه، مهستی، غلامحسین بنان، محمدرضا شجریان، گوگوش، حشمت سنجری و پری زنگنه کنسرت و نمایش و باله اجرا کرده‌اند. در بهمن ۵۷ اما ورق فرهنگ در ایران برگشت. تالار رودکی نام تالار وحدت را به خود دید و خبری از مراسم باله و اپرا در آن نبود و تنها میزبان همایش‌ها و مراسم‌های سازمانی و بعضا کنسرت‌هایی نه چندان فاخر بود و البته میزبان نمایش‌های تئاتر.

آدرس: برای رفتن به این مجموعه زیبا امکان دسترسی با خط چهار مترو تهران وجود داره. همینطور می‌تونید از خط بی‌آرتی هم استفاده کنید که البته هر دوی این گزینه‌ها شامل چند دقیقه‌ای پیاده‌روی هم می‌شه. بهترین گزینه هم استفاده از تاکسی های اینترنتی هست، چون این مجموعه در محدوده طرح ترافیک قرار داره استفاده از ماشین شخصی توجیه پذیر نیست.

تئاتر نیاوران

 مجموعه تئاتر نیاوران؛ زیبایی به رسم کامران دیبا

نیاوران، شکوهی پایان ناپذیر از دوره ایست که ایران با سرعتی نامحدود در مسیر رشد و پیشرفت بود. محله‌ای که کاخ شاه پهلوی در آن واقع شده است و البته فرهنگسرای نیاوران که زیبایی مطلق را می‌توانید در جای جای آن نظاره گر باشید.

دهه ۵۰ است و شهبانو یک مجموعه فرهنگی در کنار کاخ نیاوران می‌سازد، برای استفاده به عنوان دفتر مخصوص خودش که بعدها تبدیل به فرهنگسرای نیاوران شد. واژه فرهنگسرا نخستین بار توسط فیروز شیرانلو به کار برده شد. او از مدیران فرهنگی دوره پهلوی دوم بود. زیبایی منحصر به فرد این مجموعه وامدار کامران دیباست. زمانی که به مسئولان وقت پیشنهاد داد تا در بخش جنوبی این باغ یک مرکز فرهنگی شامل نگارخانه، رستوران و کافه‌تریا، آمفی‌تئاتر و کتابخانه ساخته شود و در دسترس عموم باشد. دسترس عموم یعنی فاصله‌ای کمتر از صد متر تا محل اقامت شاهنشاه. بعد از سال ۵۷ این مجموعه زیبا مرکز همایش‌ها و برگزاری مراسمات متعدد و مختلفی شد و زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت. این مجموعه میزبان بعضی نمایش‌های تئاتر در طول سال نیز هست.

آدرس: بهترین مسیر برای دسترسی به این مجموعه استفاده از وسایل نقلیه شخصی و یا استفاده از مترو خط یک است. البته که بعد از مترو باید از تاکسی نیز استفاده کنید. خیابان سلطنت آباد( پاسداران فعلی)، مقابل بوستان صاحبقرانیه( نیاوران فعلی)

تئاتر در تالار مولوی

 تالار مولوی، تالار سنگلج؛ از گذشته تا کنون

اوایل دهه چهل است. تالار ۲۵ شهریور کنار باغ سنگلج ساخته و افتتاح شده است. این تالار مهرماه ۴۴ میزبان اولین فستیوال نمایش‌های ایرانی شد و اولین نمایش روی صحنه رفته در این تماشاخانه امیر ارسلان نوشته پرویز کاردان به کارگردانی علی نصیریان بود. وقتی مردم ندانستند از کجا نارضایتی همه گیر شد و قامت دولت و حکومت را تکیده و خمیده‌تر کرده بود، بهمن ماه سال ۵۷ از راه رسید. پس از آن نام تماشاخانه از ۲۵ شهریور به سنگلج تغییر پیدا کرد و در سال ۸۸ هم به فهرست آثار ملی اضافه شد.

تالار مولوی در خیابان ۲۱ آذر و نزدیک میدان ۲۴ اسفند قرار داشت. ۲۱ آذر بعد از پیروزی انقلاب به ۱۶ آذر تغییر نام پیدا کرد و میدان ۲۴ اسفند، انقلاب نامیده شد. تالار مولوی در سال ۱۳۴۷ و به سرپرستی بانو پری صابری نمایشنامه نویس و کارگردان ایرانی افتتاح شد. سالن اصلی این تماشاخانه در اصل یکی از انبارهای دانشگاه تهران بود که با تغییر کاربری به تالار مولوی امروزی تبدیل شد.

نمایی از سالن تئاتر نصر

سایر سالن های نمایش تهران، فضاهایی از سر سیری

سالن تئاتر ایرانشهر، تئاتر نصر، شهرزاد، ایوان شمس و پردیس تهران نیز از سال‌های نمایشی جدیدی هستند. این سالن ظرف چند ده سال گذشته در شهر تهران طراحی و اجرا شده است و آماده میزبانی از علاقمندان عرصه تئاتر و هنرهای نمایشی است.

 کلام آخر

یکی از جذابیت‌های تهران پیاده‌روی در خیابان‌ها و کوچه‌های قدیمی این شهر ریشه دار است که جعبه سیاه اتفاقات و خاطرات فراوانی بوده است. محله‌ها و بافت قدیمی تهران همچنان زیبا و با اصالت است. معماری شناخته‌ترین هنر در ایران زیبا بوده است. هر دوره و سلسله‌ای با روی کار آمدن در تاریخ ایران هنر و معماری را به عنوان امضای خود انتخاب کرده‌اند. پیشنهاد می‌کنیم در تعطیلات عید که زمان مناسبی برای تهرانگردی هست سری به سالن‌های نمایش قدیمی این شهر بزنید. نمایش‌های عید رو از دست ندید.