سفر به تپه هگمتانه اولین پایتخت ایران

اصالت ایران هیچ وقت از بین رفتنی نیست. حتی اگه سال‌ها از اون دوران بگذره و شرایط هیچ وقت درست نشه نمی‌تونیم فراموش کنیم که این کشور روزی رونقی برای خودش داشته و جزو اولین‌ها به حساب میومده. اولین‌ها در زمان‌های دور که باعث شدند ایران هنوز سرافراز باقی بمونه. اگر دقت کنید اولین پایتخت رسمی یک کشور همدان یا به زمان همان روزها هگمتانه بوده و این نشون می‌ده که تا چه حد رفاه مردم در اون زمان اولویت داشته. هگمتانه به زبان پارسی میانه همتان و پارسی نو، همدان به معنای جای گردآمدگانه. اگه نقشه هوایی این منطقه رو نگاه کنید نظم و معنای این گردهم آمدن رو متوجه می‌شید. تپه هگمتانه زیباترین منطقه‌ایه که یک ایرانی رو به اصل خودش برمی‌گردونه. امروز قراره ریشه‌داری و نجابت ایران رو به رخ همگان بکشیم. با سفربازی می‌ریم همدان و به بلندای تاریخ تپه هگمتانه قدم برداریم.

تپه هگمتانه در همدان

پشت پرده تاریخ تپه هگمتانه

قبل از گفتن درباره این تپه باید اشاره کنیم که سراسر همدان امروزی به عنوان پایتخت مادها در گذشته به حساب میومده و طبق باور خیلی از باستان‌شناسان تمدن ایران به همدان برمی‌گرده. تپه هگمتانه در مرکز شهر با وسعت ۳۰ هزار هکتار هم اکنون قرار گرفته. توجه کنید این تپه مساحتی بیش از این حرف‌ها داشته و اگر دل همدان را بشکافیم قطعا تاریخ‌ها و روزهایی رو رنمایان می‌کنه که من و شما ازش بی‌خبریم. دیاکو پادشاه سلسله ماد که مردی فروتن و پادشاهی خیرخواه بین مردم به حساب میومده شهر هگمتانه رو به عنوان پایتخت انتخاب می‌کنه. 

سه نسل بعد از دیاکو حکومت ماد توسط ایشتوویگو چهارمین پادشاه دوران شکست خورد و سپاه ماد حکومت رو به کوروش بزرگ تحویل دادند. بعد از اون کوروش کبیر به عنوان شاه شاهان ایران به مردم خدمت کرد و قلمرو همدان رو به دست می‌گیره. خیلی‌ها فکر می‌کنند این شهر توسط هخامنشیان ساخته شده، اما طبق تاریخ و گفته هرودوت اولین تاریخ‌نگار یونایی این شهر متعلق به دیاکوست و انقدر مهم بوده که ۷ دیواره داشته و هر در به مشابه رنگی از سیاره‌ها در کهکشان راه شیری بوده. اگر عمیق‌تر فکر کنیم دیاکو تپه هگمتانه رو مانند خورشیدی در کهکشان می‌دونسته و این دیوار‌ه‌ها سیاره‌هایی هستند که به دور خورشید می‌چرخیدند و از نور خورشید استفاده می‌کردند.

گفته هرودوت درباره تپه تاریخی هگمتانه

طبق گفته هرودوت مجتمع شاهانه هگمتانه بر روی تپه‌ای قرار داشت. این مجتمع متشکل از قصر، خزانه‌داری و اقامتگاه نظامی بوده. هفت دیواری که گفتیم هر کدوم از از دیوار بیرونی بلندتر بودند و بر دیوار بیرونی اشراف داشتند. این شهر در زمان هخامنشیان به عنوان پایتخت تابستانی شناخته می‌شد. تپه هگمتانه در اون دوران اوج شهرت زمان ماد رو نداشته و تنها پایتخت تابستانی هخامنش‌ها به حساب میومده. البته لوح و آثار زیادی کشف شده که نشون می‌ده کوروش و داریوش به این شهر سفر می‌کردند.

نمایی از معماری هگمتانه

حفاری هگمتانه چه تاریخی بود؟

اولین بار حفاری هگمتانه توسط شارل فورسی در اوایل قرن ۱۹ انجام شد. حفاری‌ای که بسیار مهم بود و باعث شد ۱۴۰۰۰ متر مربع از بقایای این تپه کشف بشه، در سال ۱۳۶۲ شروع شد. معماری این بنا همه رو شگفت زده کرد. همه خطوط با نظم و ضخامت مشابه در کنار هم دیگر قرار گرفتند. وجود شبکه‌ای پیشرفته و منظم به منظور آب‌رسانی گواه این داستانه. دو برج عظیم ‌الجثه و شهر بزرگی در عمق تپه در این سال کشف شد.

در تاریخ دقیق و مهم‎‌ترین علت ساخت هگمتانه بین باستان‌شناسان همیشه اختلاف وجود داشته، اما همه این افراد بدون شک معماری این اثر خارق‌العاده رو شاهکار می‌دونند. در ساخت هگمتانه چوب در ساخت کاخ، طلا و نقره در قصر شاهی، کنده کاری و تزئینات خیره کننده بر درها، رواق‌ها و ستون استفاده شده. 

آثار کشف شده و به دست آمده از حفاری همدان

لوح زرین به نام آریارامنه

 قدیمی‌ترین اثر تاریخی به دست آمده از حفاری هگمتانه است. این لوح ده سطره و درباره آریارامنه (آریارمن) نواده هخامنش (مؤسس سلسله هخامنشی، کوروش) است. متن روی لوج به شرح زیر است:

آریامنه شاه بزرگ، شاه شاهان شاه پارس پسر چئیش پیش شاه نوه هخامنش. آریامنه شاه می گوید: این کشور پارس که من دارم و دارای اسب‌های خوب و مردان نیک است، اهورامزدا آن رابه من عطا فرموده است.از مرحمت اهورامزدا من شاه این کشورم.آریامنه می‌گوید:اهورامزدا مرا یاری کرد.

الواح زرین و سیمین

 در پی ساخت خانه‌ای در سال ۱۳۰۷ در محله قدیمی «سرقلعه» لوحی زرین و لوحی سیمین سر از زمین به بیرون درآورد و تاریخ خودش رو آشکار کرد. این دو لوحِ تقریباً مستطیل شکل به ابعاد ۱۸/۸×۱۹ سانتی متر به خط میخی و به سه زبان پارسی باستانی، بابلی و عیلامی با محتوای یکسان نوشته شده بود:

داریوش شاه بزرگ. شاه شاهان، شاه کشورها پسر ویشتاسب هخامنشی، داریوش می گوید:این است کشوری که من دارم از سکستان آن سوی سغد تا کوشا (حبشه) از هند تا سارد (آسیای صغیر) که آن را اهورامزدا بزرگترین خدایان به من داده است. اهورامزدا مرا و خاندانم را پاس دارد.

لوح زرین به نام داریوش دوم 

لوح داریوش دوم به ابعاد ۲۰/۵×۱۸/۵ سانتی متر است، محتوای این لوح در ۲۳ سطر و به خط میخی نوشته شده. این روها لوح زرین داریوش دوم جزو گنجینه های موزه ایران باستانه در سال‌های گذشته در موزه‌های خارج از کشور قرار گرفته بوده.

لوح زرین به نام اردشیر دوم

بیشتر شاهان هخامنشی دارای لوحی بودند که خود را معرفی می‌کردند، البته این مسئله نشون می‌ده از لحاظ سیاسی همدان نقش مهمی داشته. لوح زرین بر روی زر ناب به نام اردشیر دوم پسر داریوش دوم هخامنشی به ابعاد ۱۳×۱۳ سانتی متر دارای ۲۰ سطر و به خط میخی است.

 کوزه نقره ای به نام خشایارشاه

 خشایار شاه فرزند داریوش اول بوده و این کوزه که از نقره است با ارتفاع ۱۲ سانتی متر برای او ساخته شده بوده. این کوزه هم اکنون در موزه ایران باستان قرار گرفته و در در قسمت سالم باقی مانده از بدنه قسمتی از یک جمله به چشم می‌خوره: شاه که برای سرای شاهی درست نمود. بشقاب یا جام نقره به نام اردشیر اول نوه داریوش بزرگ در این جام نقره که اهمیت زیادی دارد نوشته‌ای حک شده است:

 اردشیر شاه بزرگ، شاه شاهان شاه کشورها پسر خشایار شاه، شاه خشایارشاه پسر داریوش هخامنشی که این جام سیمین را برای کاخ پادشاهی خود درست کرد. 

 لوح زرین به نام داریوش دوم 

تین لوح کاملا از طلا ساخته شده و طول ۲۰/۵ و عرض ۱۸/۵ سانتی متر دارد. محتوای لوح داریوش دوم شامل ۲۳ سطر به خط میخی و به زبان پارسی باستان است.

 خدای بزرگی است اهورامزدا که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید که مردم را خلق فرمود که به مردم شادی داد. که داریوش را شاه نمود. یگانه شاه از میان شاهان بسیار و یگانه فرمانروا از میان فرمانروایان بسیار من. داریوش شاه بزرگ شاه شاهان شاه کشورهایی که ملت های بسیار دارد. شاه این سرزمین بزرگ دوردست پهناور پسر اردشیر شاه. اردشیر پسر خشایارشاه خشایار شاه پسر داریوش شاه هخامنشی. داریوش شاه گوید اهورامزدا این کشور را به من عطا فرمود. از مرحمت اهورامزدا من شاه این سرزمین هستم. اهورامزدا مرا و خانه مرا و سلطنتی را که به من عطا فرموده حفظ کند.

 ستونی سنگی مربوط به اردشیر دوم

 تعداد لوح‌های زرینی که اشاره کردیم بیش از این حرف‌هاست، با این وجود اشیای دیگری از این تپه شگفت‌انگیز کشف شده مثل قطعه ته ستونی از سنگ دارای نوشته‌ای به نام اردشیر دوم. در این قطعه چنین آمده: می‌گوید اردشیر شاه بزرگ شاه شاهان شاه کشورها شاه این سرزمین پسر داریوش شاه. داریوش پسر اردشیر شاه.

اردشیر پسر خشایار شاه و خشایارشاه پسر داریوش شاه، داریوش پسر ویشتاسب هخامنشی این کاخ را به لطف اورمزدا و ناهید و مهر من ساختم اورمزدا و ناهید و مهر را از همه بدی‌ها حفظ فرمایند. و آنچه من ساخته‌ام از گزند و آسیب محفوظ دارند.

راه فاضلاب تپه هگمتانه

 بناهای به جا مانده از تپه هگمتانه

بیشتر آثاری که گفتیم در موزه‌های ایران و خارج از کشور نگهداری می‌ه، البته در محدوده تپه هگمتانه موزه‌ای قرار گرفته که شما رو با فرهنگ و تاریخ به جا مونده از هگمتانه بیشتر آشنا می‌کنه. هم اکنون معماری این تپه، راه‌های فاضلاب در آن زمان که دقت ساختش بهتر از امروزه بوده است، آثار به جا مانده از حفاری‌ها مثل اسکلت انسان، دیوارها و بناهای خشت خام و از همه مهم‌تر تمدن ایران و ایرانی رو مشاهده می‌کنید.

تپه هگمتانه کجاست؟

همانطور که اشاره کردیم این تپه در مرکز شهر همدان و در خیابان تاریخی اکباتان قرار گرفته و فاصله کوتاهی رو از میدان اصلی شهر باید طی کنید تا به هگمتانه برسید. برای بازدید از این تپه باید ورودی پرداخت کنید و برای مشاهده تمام آثار حداقل نصف روزتون رو خالی نگه دارین.

تپه هگمتانه با قدمتی چندین هزار ساله 

هر چه از تاریخ و آثار کشف شده در این تپه بگیم باز هم کمه. به معنای واقعی ریشه‌دار بودن یعنی ایران. چندین هزار سال از ساخت هگمتانه گذشته، اما کاربرد تمام قسمت‌هاش هنوز مثال زدنیه. بازدید از شهر همان رو در اولویت قرار بدید و تپه هگمتانه رو فراموش نکنید. برای رزرو اقامتگاه یا هتل در همدان روی کمک سفربازی حساب باز کنید و بر اساس سلیقه‌تون محل اقامت‌تون رو انتخاب کنید.