درباره «عمارت مفخم» بجنورد چه می‌دانید؟

عمارت مفخم بزرگ‌ترین و شاخص‌­ترین اثر تاریخی دورۀ قاجار در استان خراسان‌شمالی است که در اوایل دهۀ ۱۳۰۰ هجری قمری به دستور یار محمدخان شادلو معروف به سردار مفخم، حاکم منطقه شمال خراسان، به‌عنوان محل سکونت وی و خانواده‌­اش ساخته‌شده است. این بنای مجلل در خیابان شریعتی‌شمالی بجنورد قرار گرفته، ۳۴ اتاق با دو تالار بزرگ دارد.

به گزارش سفربازی، به نقل از ایسنا، نمای اصلی ساختمان در سمت جنوب است که سراسر آن به زیباترین وجه با انواع فنون کاشی‌کاری معرق، معقلی، هفت‌رنگ و با طرح‌ها و نقوش انسانی، حیوانی، اسلیمی، ختایی و هندسی زینت یافته است. مصالح به کار رفته در بنا، آجر با ملات گچ بوده و هر طبقه ساختمان دارای دو ایوان شمالی و جنوبی است.

سرتاسر بنا با کاشی‌های خشتی و هفت‌رنگ زیبا در اندازه و شکل‌های مختلف به رنگ‌های فیروزه‌ای، زرد، صورتی، بنفش، سفید، سبز، سرخ و سیاه کاشی‌کاری شده و هر ستون با طرح و نقش خاص خود زینت داده‌شده است.

نمای بیرونی ساختمان تصاویری از دو فرشته بالدار، چهره‌های انسانی، نقاشی از گل و گیاه و پرنده، طبیعت و طرح‌های هندسی سده ۱۳ را به تماشا می‌گذارد. این بنای تاریخی با شماره ۹۵۲ در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است. بنای عمارت مفخم پس از مرمت و احیا به موزه بزرگ باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استان تبدیل‌شده است.

موزه‌های مردم‌شناسی از جمله موزه‌های تاریخی هستند که در آن گوشه‌ای از فرهنگ اقوام و ملل یک منطقه را در قالب‌های آداب ‌و رسوم، مشاغل سنتی و صنایع‌دستی به نمایش گذاشته می‌شود. بخش مردم‌شناسی موزه از ۳ موضوع کلی اقوام، مشاغل و آئین‌ها تشکیل‌شده است. در ادامه این گزارش، محتوای برخی از بخش‌های موزه مردم‌شناسی معرفی‌شده است.

زندگی روستایی

زندگی در هر منطقه‌ای با توجه به شرایط اقلیمی و باورها و اعتقادات از تنوع و تبلور خاص برخوردار است که در قالب زندگی عشایری، روستایی و شهری قرار می‌گیرد. در این غرفه سعی شده است که با توجه به شرایط فوق، اشیاء و وسایل زندگی مرتبط با یک زندگی روستایی به نمایش درآید.

پوشاک

در آغاز شکل‌گیری اجتماعات بشری در جامعه‌های پیشین، پوشاک فقط جنبه حفاظتی داشته و برای حفظ نمودن بدن انسان در برابر عوامل طبیعی و اقلیمی به کار می‌رفته است. با توسعه فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی و شکل‌گیری باورها و عقاید در جوامع، پوشاک ارزش‌های نمادین به خود گرفته، در نتیجه این ارزش‌ها نقش مهم و برجسته‌ای در حفظ هویت اجتماعی و فرهنگی مردم جامعه ایفا کرده است. در این غرفه پوشاک اقوام محلی شامل فارس، تات، کرمانج، ترک و ترکمن در قالب مجسمه‌های ساخته‌شده بر اساس مشخصات ظاهری همان قومیت به نمایش درآمدهاست.

موسیقی مقامی

موسیقی از آغاز پیدایش هر قومی، همراه آن قوم به وجود آمده و بخش جدایی‌ناپذیری از هر فرهنگ را شکل می‌دهد که بر اساس باورها، اعتقادات و آداب‌ورسوم قومیت‌ها، متفاوت از یکدیگر است و در رنج و شادی‌ها همراه، همدل و همراز بوده است. آلات موسیقی در سطح استان از تنوع چشمگیری برخوردار بوده و در این غرفه نمونه‌هایی از انواع آلات موسیقی همچون دوتار، کمانچه، قوشمه، دهل، سرنا و دایره به نمایش درآمده است.

صنایع‌دستی

صنایع‌دستی، روایتگر باورهای اقوام ساکن در خراسان شمالی است که در بافته‌های داری همچون گلیم، چارق، البسه محلی، نمدمالی، نساجی سنتی و… تبلور یافته و در حقیقت هویت تاریخی و فرهنگی آن ها را بیان می‌کند. در غرفه صنایع‌دستی، نمونه هنرهای سنتی و صنایع‌دستی استان معرفی‌شده است.

چارق‌دوزی

چارق به‌نوعی پای‌افزار و کفش اطلاق می‌شود که از چرم ( معمولاً به رنگ قرمز) تهیه‌شده و  پس از پوشیدن با ریسمان‌های ضخیم و بلندی به دور پا محکم می‌شود. چارق دارای نوکی برگشته است که با نخ‌های الوان بر روی آن زینت می‌شود. در گروه پاپوش‌های سنتی این منطقه، نوعی دمپایی زنانه به رنگ سبز فیروزه‌ای نیز وجود داشته که به نام «کُمُخت»(komokht) مشهور بوده است و نوع دیگری از دمپایی سنتی نیز که کاری تلفیقی از سنت و فن امروزی است تحت عنوان «گرجی» (gorjee) تولید می‌شود.

سفره‌های آیینی

در همه جشن‌ها و آیین‌ها، در جامعه ابتدایی یا متمدن، خوردن و آشامیدن بخشی از آداب‌ و رسوم جمع را تشکیل می‌دهد که اغلب در قالب سفره‌های آیینی تبلور پیدا می‌کند. برخی از سفره‌های آیینی معمولاً جنبه رسمی داشته و در زمانه‌ای خاص و در اکثر نقاط ایران برپا می‌گردد. از مهم‌ترین سفره‌های آیینی می‌توان به سفره‌های ملی ( هفت‌سین)، سفره‌های گذار( سفره آق قیون) و سفره‌های نذر اشاره کرد.

موزه باستان‌شناسی

موزه باستان‌شناسی خراسان‌شمالی که در طبقه فوقانی بنای عمارت مفخم قرارگرفته، دارای پنج بخش اصلی است که متناسب با تقسیم‌بندی ادوار فرهنگی و گاه نگاری معیار باستان‌شناختی تحت عنوان بخش پیش‌ازتاریخ، بخش تاریخی، بخش اسلامی، بخش سکه و مُهر و بخش مرکز سفال ساماندهی و معرفی‌شده است. همچنین تالار جنوبی بنا که بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین اتاق عمارت مفخم است تحت عنوان تالار همایش جهت برپائی نشست ها، دورسخنی‌ها و گردهمایی‌ها تجهیز شده است. این موزه با دارا بودن شاخص‌ترین بقایا و آثار برجای مانده از دوره‌های مختلف باستان‌شناسی منطقه، پذیرای بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان به فرهنگ غنی استان خراسان شمالی است.

البته لازم به ذکر است که موزه باستان‌شناسی عمارت مفخم به دلیل خساراتی که در زمین لرزه سال ۹۶ دید به دلیل قطره چکانی بودن اعتبارات هنوز بازگشایی نشده و مرمت و مقاوم‌سازی آن در حال انجام است.