فضاهای جمعی شهری مشهد در وضعیت نامطلوب

یک پژوهشگر مرمت میراث فرهنگی گفت: مشهد به لحاظ فضاهای جمعی شهری، وضعیت مطلوبی ندارد. با این حال حرم امام رضا(ع) که معماری خیره‌کننده‌ای در صحن عتیق و مسجد گوهرشاد دارد، به واسطه بار معنوی و زیارتی سایت، کمتر به عنوان یک جاذبه معماری و بیشتر به عنوان یک جاذبه زیارتی مورد بحث قرار می‌گیرد.

به گزارش سفربازی، به نقل از ایسنا، پارسا پهلوان در خصوص نقش معماری در جذب گردشگران، اظهار کرد: به طور کلی فضاهای شهری و المان‌های معماری در کنار جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی منظومه جاذبه گردشگری مناطق را تشکیل می‌دهند. معماری نه تنها به معنای معماری بومی و تاریخی، بلکه معماری معاصر و نوین شهرها نقش ارزنده‌ای در جذب گردشگر ایفا می‌کند.

وی ادامه داد: کلمه ایسنتاگرامبل (instagrammable) کلمه جدیدی است که وارد واژگان معماران و گردشگران غربی شده است. به معنای فضای خوشایندی که احتمالا عکس گرفتن و پست کردن آن در شبکه‌های اجتماعی به ویژه اینستاگرام با اقبال دنبال‌کننده‌ها مواجه خواهد شد. ازاین‌رو داشتن فضاهای معماری قابل عکاسی با جاذبه‌های منحصر به‌فرد برای شهرها خود یک المان برجسته در جذب گردشگر است.

پهلوان در پاسخ به این سوال که چه معماری‌هایی برای گردشگران جذابیت بیشتری دارد، افزود: بخشی از گردشگران امروزی به قصد انتشار فیلم‌های کوتاه و تصاویر در شبکه‌های اجتماعی راهی فضاهای معماری می‌شوند. برای این گروه از گردشگران ویژه بودن فضای معماری، نور، کلیت فضا و مد بودن آن شاخصه‌های مهمی هستند. به عنوان مثال در مسجد تاریخی نصیرالملک شیراز تلالو نور آفتاب از پنجره‌های رنگین مسجد زیباترین صحنه‌های معماری را خلق می‌کند که گردشگران داخلی و خارجی زیادی برای بازدید از این زیبایی به شیراز سفر می‌کنند.

گریزانی برخی از گردشگران از فضاهای بسیار دیده شده

این استاد دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: گردشگرانی نیز هستند که از فضاهای بسیار دیده شده در شبکه‌های اجتماعی گریزانند و به فکر ثبت یا دیدار از فضاهای معماری کمتر دیده شده و بکر می‌روند. به هر شکل، عموما فضاهای شهری و معماری که در کشیدن مردم بومی به داخل خود موفق هستند، در جذب گردشگر نیز پیشرو بوده‌اند. به بیان دیگر معیار جذب گردشگر برای معماری چندان جدا از مردم‌واری آن آثار نیست. باید گفت که در برگرفته شدن با مردم بومی، احساس در سفر بودن را در گردشگر قوت می‌بخشد و سفر را برای او باز معنی می‌کند. سبزه میدان و میدان شهرداری رشت، از نمونه‌های خوب برای مثال در این مورد نیز هستند.

پهلوان در خصوص جایگاه معماری در شناخت ظرفیت‌های مکانی برای ساخت تاسیسات گردشگری، عنوان کرد: به طور کلی این ظرفیت در اشکال مختلف معماری وجود دارد، اما انتخاب شیوه مناسب با توجه به سایر زیرساخت‌ها باید مورد توجه باشد. به عنوان مثال هدایت گردشگران به واسطه تاسیس هتل‌های غول ‌پیکر در بافت‌های ظریف شهری ممکن است باعث کوچ جمعیت بومی بافت‌های تاریخی شود که آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی خود را نیز به دنبال خواهد داشت.

وی اضافه کرد: اشکال مختلفی از معماری شامل ساخت و ساز جدید و باز طراحی و احیای بناهای موجود، می‌توانند به خلق فضاهای اقامتی متنوعی مانند هتل‌های پرستاره، هتل‌های اقتصادی، مهمانپذیر، هاستل، متل، خانه مسافر، بوتیک هتل و … منجر شود که در این راه باید به مسئله مورد نیاز و اکوسیستم میزبان نیز توجه کرد. در نهایت باید تلاش شود تا سود اقتصادی منجر به آسیب‌های اقتصادی نشده و گردشگری به جای نابودگر ناجی بافت تاریخی خوانده شود. به همین دلیل است که باید از معماری متناسب با ظرفیت بافت بهره گرفت.

مشهد به لحاظ فضاهای جمعی شهری وضعیت مطلوبی  ندارد

پهلوان در خصوص جذابیت‌های معماری مشهد خاطرنشان کرد: در ابتدا باید گفت که مشهد به لحاظ فضاهای جمعی شهری، وضعیت مطلوبی ندارد. با این حال حرم امام رضا(ع) که معماری خیره‌کننده‌ای در صحن عتیق و مسجد گوهرشاد دارد، به واسطه بار معنوی و زیارتی سایت، کمتر به عنوان یک جاذبه معماری و بیشتر به عنوان یک جاذبه زیارتی مورد بحث قرار می‌گیرد.

این پژوهشگر مرمت میراث فرهنگی اضافه کرد: المان‌های تاریخی که به دست معماران شهیر ایران خلق شده‌اند نیز در مشهد خودنمایی می‌کنند. به عنوان مثال ۲ اثر هوشنگ سیحون مانند آرامگاه فردوسی و موزه نادرشاه از جاذبه‌های معماری برجسته شهر هستند. بازار رضا اثر معمار مدرنیست «داریوش بوربور» نیز به واسطه مداخله‌های مختلف، بخش زیادی از جاذبه معماری خود را از دست داده و بیشتر به عنوان یک مرکز خرید و اقتصادی مورد توجه گردشگران است.

وضعیت خانه‌های تاریخی مشهد از نظر گردشگری خوب نیست

وی با بیان اینکه وضعیت خانه‌های تاریخی مشهد نیز به واسطه عدم دارا بودن کاربری از نقطه نظر گردشگری مطلوب نیست، بیان کرد: خانه قاجاری داروغه که مرمت مطلوب و موفقی داشته به واسطه عدم دارا بودن کاربری برای گردشگری موفق عمل نکرده است. خانه‌های مرمت شده دیگر مانند خانه توکلی نیز وضعیت بهتری ندارند. خانه ملک در خیابان ارگ، به واسطه کاربری تولید آثار هنری و گالری‌ها بسیار جذاب است، اما تنها در ساعات اداری کار می‌کند و از این رو در جذب گردشگر توفیق چندانی ندارد. این وضعیت به باقی بافت تاریخی مشهد و خیابان ارگ، از جنس فرسودگی نسبی، عدم کارکرد فعالیت یا کالبد بنا نیز مرتبط است.

پهلوان در خصوص نقاط قوت و ضعف معماری مشهد در جذب گردشگر اظهار کرد: یکی از بزرگترین مشکلات مشهد در حوزه معماری، مرتبط با مسئله بافت‌های تاریخی است. محله‌های تاریخی مشهد به ویژه در مجاورت حرم مطهر عموما از جمعیت سکنه بومی خالی و غالبا شکل کاربری اقامتی در اقسام مختلف به خود گرفته‌اند؛ این یک مشکل بزرگ هم برای شهر و هم برای گردشگری پایدار است.

در بازدید گردشگران، محلات تاریخی مشهد مهجور مانده‌اند

وی با اشاره به اینکه دو پاره شدن جمعیت زائر و مجاور در شهر مشهد یکی دیگر از مشکلات است، گفت: این «ما» و «آن‌ها» شدن و خالی شدن ظرف معماری بخشی از شهر از گردشگر و متقابلا اختصاص مناطقی برای زائران، پیام خوشایندی برای شهر گردشگرپذیر نیست. اکنون جدا از مقوله زیارت، غذای شیشلیک که البته خود به مثابه یک جاذبه گاسترونومیک، میراث ملی و ناملموس دارای ارزش است و پارک‌های آبی، جاذبه‌های نخست برای گردشگر عامه در مشهد حساب می‌شوند؛ حال آنکه المان‌ها و محلات تاریخی قابل بازدید در مشهد مهجور مانده‌اند.

این استاد دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: در عین حال از فرصت‌های کم‌نظیر مشهد مانند محلات اقلیت‌ها در مشهد نباید غافل شد، زیرا محله گلشهر با بازار و غذاهای افغانستانی و همچنین شهرک شهید بهشتی موسوم به محله عرب‌ها از جاذبه‌ها و فرصت‌های گردشگری مشهد به حساب می‌آیند. همچنین اراضی آزاد شده پادگان لشگر ۷۷ مشهد که به زودی به روی عموم بازگشایی خواهد شد، با سوله‌های تاریخی قاجاری، فرصتی استثنایی برای مدیریت شهری مشهد است تا فقر فضای تاریخی، فرهنگی عمومی در مشهد را جبران کند.