مردم مناطق مختلف از دیرباز که خبری از فناوری‌های روز دنیا و دستگاه‌های پیشرفته نبود، با طبیعت همراه‌تر بوده و با بهره‌گیری از عناصر طبیعی نیازهای خود را رفع می‌کردند که وجود آس‌‌های آبی و بادی برای تبدیل گندم به آرد و تهیه نان از جمله این موارد است.
به گزارش سفربازی، به نقل از ایرنا، آسیاب در نواحی مختلف ایران از قدمتی کهن برخوردار است و در این میان گناباد با توجه به جغرافیای طبیعی خود از نقاط مستعد برای فعالیت این آسیاب‌ها به‌شمار می‌رفته که هم‌اکنون تعدادی انگشت‌شمار از این آسیاب‌ها در مناطق شهری و روستایی این شهرستان به یادگار باقی مانده که قابلیت خوبی برای جذب گردشگران دارد.
این آسیاب‌ها، آمیزه‌ای از هنر، ابتکار و خلاقیت پیشینیان در خُرد کردن غلات و گندم هستند که امروزه اگرچه با ورود فناوری‌های نوین، دیگر نقش کاربردی پیشین خود را از دست داده‌اند، اما می‌توان از آن‌ها به عنوان جاذبه‌ای برای جذب گردشگر به این مناطق بهره‌برداری کرد.
بازسازی و فعال‌سازی دوباره برخی از این آسیاب‌ها، تابلوی جذاب از ابتکارات پیشینیان را پیش چشم مردم و گردشگران قرار می‌دهد که با برنامه‌ریزی صحیح می‌شود، از آن‌ها به عنوان قابلیتی برای رونق اقتصادی مناطق روستایی استفاده کرد.

آسیاب‌هایی از دوران صفویه و قاجاریه
آسیاب‌های گناباد، که بیشتر مربوط به دوران صفویه و قاجاریه است در مناطق روستایی این شهرستان واقع است و هم‌اکنون ۳۰ آسیاب با قدمتی حدود ۳۰۰ ساله در این شهرستان وجود دارد.
آسیاب که در گذشته برای خُرد کردن گندم و سایر غلات و تهیه آرد استفاده می‌شده، با بهره گرفتن از فشار آب کار می‌کرده است و به نوعی نشانگر هوشمندی و سخت‌کوشی پیشینیان بوده‌ است که این آسیاب‌ها بیشتر در مناطق روستایی و کوهستانی و بر سر راه قنات‌ها، رودها و هر جا که پستی و بلندی اجازه می‌داده از انرژی پاک و ارزان آب برای چرخش سنگ آسیاب استفاده شود، ایجاد می‌شده است.
مهم‌ترین قسمت این آسیاب‌ها، تنوره آن است که به صورت مخروطی ناقص و وارونه طراحی و ساخته می شده است، به گونه‌ای که آب ذخیره شده در آن از روزنی کوچک با فشار، پره‌های سنگ آسیاب را به حرکت در می‌آورده است.
سنگ‌های آسیاب از نوع مقاوم و به شکل مدور و ثابت و متحرک بوده است و گندم و جو از روزنی به مرکز آن هدایت می‌شده و بر اثر سایش و حرکت سنگ بالایی بر روی سنگ پایینی، به آرد تبدیل می‌شده است.

محل‌هایی برای نگهداری جوال گندم و آرد
بخشی از آسیاب‌ها نمایان و آشکار است و دیگر بخش‌های آن نیز شامل محل‌هایی برای نگهداری جوال (کیسه) گندم و آرد و استراحت آسیابان بوده که معمولا از دیدها پنهان بوده است.
با پیشرفت علم و صنعتی شدن فرآیند آرد کردن گندم، آسیاب‌ها به‌تدریج کارآیی خود را دست داده‌اند و هم‌اکنون تنها یادی از آن‌ها در خاطره‌ها بر جای مانده است.
گناباد با توجه به پیشینه تاریخی خود آثار تاریخی زیادی را در دل خود جای داده و از مجموع ۲۵۰ اثر تاریخی شناسایی شده در این شهرستان ۱۴۸ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که در این میان آسیاب‌های تاریخی یک ظرفیت مهم گردشگری به شمار می‌روند.
یک کارشناس فرهنگی و گردشگری گناباد گفت: مردم این شهرستان از سده‌های گذشته با کمک آب قنوات و چشمه‌های موجود، آسیاب‌های متعددی را در مناطق مختلف این شهرستان ساخته بودند که بعضی چون آسیاب‌های دشت شوراب و چاه فالیز در بیابان و برخی مانند آسیاب‌های کاخک، کلات و سنو در مناطق کوهستانی واقع شده‌اند.
علیرضا شناسایی افزود: این سازه‌های آبی که بیشتر در مناطق کوهستانی ساخته می‌شده‌اند، با استفاده از شیب‌های تند و آب سرشار قنات‌ها، غلات اهالی را به نحوی مطلوب به آرد تبدیل می‌کرده‌اند.
وی اضافه کرد: آسیاب‌ها بعد از مرمت و با جذب سرمایه‌گذار برای احیا و یا توسعه امکانات گردشگری در رونق اقتصادی مناطق روستایی هم نقش مهمی دارند.
وی اظهار داشت: با عنایت به کوهستانی بودن و وضعیت مطلوب بارندگی در بخش کاخک گناباد، طی سده‌های گذشته بیشتر آسیاب‌های شهرستان در این بخش و روستاهای تابعه آن ایجاد شده است.

منطقه نمونه گردشگری پارک آبشار
شناسایی افزود: از این میان آسیاب کاخک یکی از آثار زیبای بر جا مانده از دوران قاجاریه است که در منطقه نمونه گردشگری پارک آبشار این شهر قرار دارد و با توجه به سالم ماندن قسمت‌های اصلی بنا، می‌توان از آن به عنوان یک اثر مهم برای جذب گردشگر استفاده کرد.
مسوول گردشگری اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گناباد نیز گفت: از مجموع ۳۰ آسیاب تاریخی گناباد ۱۳ اثر طی سال‌های قبل در روستاهای کلات، سرآسیاب، سنو، تک زو، حاجی آباد، روچی، شوراب و شهرهای کاخک و بیدخت در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و یا ثبت آن در دست انجام است.
مهدی ذوالفقاری گفت: از این تعداد چهار آسیاب تاریخی در روستای سرآسیاب و شهر کاخک گناباد بازسازی شده‌اند و یک آسیاب هم در کاخک بعد از مرمت راه‌اندازی شده و دوباره آماده کار است که در صورت فراهم بودن بستر لازم و شرایط مطلوب بارندگی و میزان آب در مسیر رودخانه مجاور، می‌تواند فعالیت خود را آغاز کند و با جذب سرمایه‌گذار و توسعه محوطه گردشگری پیرامونی به عنوان یک قابلیت مهم گردشگری نقش‌آفرینی کند.

استحکام‌بخشی آسیاب‌ها نیازمند توجه مسوولان
وی ادامه داد: آسیاب‌های گناباد از سال‌های گذشته به دنبال پیشرفت‌های صنعتی و استفاده از دستگاه‌های مکانیزه برای آرد کردن گندم و غلات در کارخانه‌های آرد و یا تولید آرد صنعتی، انحراف آب از مسیر رودخانه‌های مجاور آسیاب‌ها و تخریب بخش‌هایی از آن‌ها به مرور زمان از فعالیت بازمانده‌اند.
وی ادامه داد: جلب مشارکت شهرداری‌های گناباد، کاخک و بیدخت و دهیاری‌ها و شوراهای شهر و روستا برای استحکام‌بخشی آسیاب‌ها و تبدیل آن به ظرفیتی برای رونق اقتصادی و گردشگری مناطق شهری و روستایی، مهمترین اقدامات در دست انجام این اداره است که نیازمند توجه بیشتر مسوولان است.
گفتنی است، از ۲۵۰ اثر تاریخی شناسایی شده در شهرستان گناباد ۶۰ اثر سابقه چند هزار ساله دارد و ۱۵ اثر نیازمند مرمت اضطراری است.
از جمله آثار تاریخی و گردشگری گناباد می‌توان به قنات قصبه به عنوان تنها اثر استان خراسان‌رضوی در فهرست آثار جهانی سازمان یونسکو اشاره کرد.

آیا این مطلب مفید بوده؟

میانگین امتیازات ۵ از ۵
از مجموع ۱ رای