به‌عنوان یک ایرانی،‌ واجبه که با اولین متن شناخته شده ایران آشنا بشی! اولین سنگ نوشته جهان و ایران، در سی کیومتری کرمانشاه برروی دامنه کوه معروف بیستون قرار گرفته. این متن یکی از ارزشمندترین آثاری هست که داریوش بزرگ از زمان هخامنشیان به‌جا گذاشته. این سند تاریخی،‌ در ارتفاع بسیار بلند از سطح زمین حک شده، به‌طوریکه خوندن اون از پایین امکان‌پذیر نیست. اما طبق تحقیقات و بررسی‌ها، برروی این سنگ نوشته شرح پیروزی داریوش بزرگ و عظمت اون نوشته شده. اگه برای شناخت این سنگ نوشته باارزش و آگاهی از نوشته‌های روی اون کنجکاو هستی، این نوشته همون چیزی هست که لازم داری!

چرا کتیبه بیستون انقدر باارزشه؟

کتیبه بیستون که در فارسی باستان به اون کوه بُغستان، بگستان ( به‌ معنی جایگاه خدایان) یا بهستون (به‌ معنی ستون‌های خوب) می‌گفتن، یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی کشورمون هست. این سند تاریخی در یک موقعیت جغرافیایی خاص و مهم تاریخی ثبت شده. برای اینکه به اهمیت این مکان پی ببری، بذار بگم که از مجموعه بیستون ۲۸ اثر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده! بدون شک، مهم‌ترین این آثار نقش برجسته کتیبه داریوش هست. اما آثار دیگه مثل سراب بیستون، بقایای گورستان قدیمی، دژ تاریخی، مجسمه هرکول و… هم در اطراف این کتیبه هستن که ارزش بسیار بالایی دارن.

نمایی از کتیبه بیستون

شناخت کتیبه بیستون به ما کمک می‌کنه تا با خط میخی آشنا بشیم و به‌واسطه اون اطلاعات زیادی درمورد پارسی باستان دریافت کنیم. اینکه اجداد ما در ۲۵۰۰ سال پیش چه آداب و رسومی داشتن و از چه سنت‌هایی پیروی می‌کردن، موضوعات مهمی هستن که با مطالعه برروی این کتیبه میشه به اونها پی برد.

وقتشه نوشته‌های روی این کتیبه رو رازگشایی کنیم!

درمجموع، برروی این سنگ نوشته به سه زبان اکدی، عیلامی و پارسی باستان نوشته شده. متن این نوشته به اولین سال حکومت داریوش اشاره داره که به‌صورت اول شخص (از زبان خود داریوش) روایت میشه. داریوش سراسر این سال رو به جنگ با پادشاهان کشورهای دیگه سپری کرد. اگه تاریخت قوی باشه می‌دونی که داریوش بعد از کشته شدن بردیا به حکومت می‌رسه، این موضوع باعث میشه در سراسر امپراطوری هخامنشی،‌۱۹ شورش بزرگ و کوچیک اتفاق بیوفته. داریوش با تمام این شورش‌ها مبارزه می‌کنه و پس از پیروزی، تصمیم می‌گیره که شرح این پیروزی رو هم برای مردمان عصر خودش و هم برای آیندگان، به نمایش بذاره. درنتیجه، او صخره بیستون رو که یکی از پر رفت و آمدترین راه‌های اون زمان بود، برای اجرای این تصمیم انتخاب می‌کنه.

رازگشایی سنگ نوشته بیستون

ارتفاع سنگ نوشته بیستون ۷ متر  و ۸۰ سانتی‌متر هست که در طول ۲۲ متر ادامه داره. در این کتیبه، ۵ ستون به خط میخی دیده میشه. ۴ ستون اولیه در عرض کمتر از ۲ متر و طول کمتر از ۴ متر حک شدن. این متن درمجموع، شامل ‌۵۲۵ سطر میشه.

بررسی تصویر نقش برجسته

علاوه‌بر خطوط میخی، شکل اهورا مزدا برروی این ستون‌ها حک شده که با چهره انسانی و ریشی مستطیلی شکل، از میان اشعه‌های خورشیدی بسیار بزرگ که در حال نورافشانی هست، تراشیده شده. برروی سر اهورا مزدا، یک تاج تابناک با شاخ قرار گرفته که نشانه خدایی بودن او هست. در این تصویر اهورا مزدا دست چپ خودش رو که در اون یک حلقه قرار داره، به سمت داریوش دراز می‌کنه. این نشان‌دهنده اجرای مراسمی مبنی بر تسلیم قدرت و سلطه پادشاهی به داریوش هست. او دست راستش رو بلند کرده تا برای داریوش خیر و برکت طلب کنه.

تصویر نقش برجسته

در قسمت دیگر، داریوش با تاج پادشاهی بر سر، سبیل‌هاش رو تاب داده و ریشش رو مستطیلی شکل و به شیوه ریش پادشاهان آشور درآورده. دست راست او به‌صورت دعا و راز و نیاز به‌سمت اهورا مزدا دراز شده و در دست چپش کمانی قرار گرفته. تصویر داریوش برروی کوه بیستون، با قد معمولی یعنی ۱۸۰ سانتی‌متر حک شده. او در این تصویر با پای راست خود گئومات را زیر لگد انداخته.

سنگ نوشته بیستون در کرمانشاه

در پشت سر او هم دو نفر از درباریان نیزه‌دار و کماندار با تیرکش وایسادن که هر دو ریش‌های بلندی دارن. این دو نفر، طبق نقشه‌های رستم، به‌ترتیب گبری و آسپاتینا هستن. قد اینها کوتاه‌تر از داریوش و حدود ۱۵۰ سانتی‌متر هست. اما به‌هرحال از تصویر پادشاهان یاغی که در ارتفاع ۱۲۰ سانتی‌متر تراشیده شدن، بلندتر هستن. در مقابل داریوش، ۸ نفر از غاصبان تخت پادشاهی نقش بستن که به‌وسیله یک زنجیر به یکدیگر متصل شدن.

کتیبه به این خفنی چطوری ساخته شده؟

بعد از خوندن مشخصات سنگ نوشته بیستون،‌ شاید از خودت بپرسی که روش ساخت این کتیبه چطوری بوده که بعد از این همه سال دوام آورده؟ اول از همه باید بگم که بخشی از این کتیبه در جنگ‌ جهانی اول و دوم دچار آسیب شده. اما با این وجود کتیبه بیستون بعد از این همه سال هنوز عظمت خودش رو داره!

ساخت کتیبه بیستون

بدون شک، تراشیدن صخره در چنین ارتفاعی غیرممکنه، مگه اینکه یک روش دسترسی سریع به اون قسمت از صخره وجود داشته باشه. در بخشی از کوه بیستون باقی مونده‌های مبهمی از یک پلکان دیده میشه. احتمالا این پلکان مسیری بوده که کارگران رو به محل کارگاه هدایت می‌کرده. همچنین، آثاری دیده میشن که نشان‌دهنده تراشیدن تخته سنگ‌های زیر کتیبه تا نزدیکی زمین هستن. پس، در زمان ساخت این کتیبه یک مسیر دسترسی از زمین تا مکان سنگ نوشته ایجاد شده بود که برای رفت و آمد کارگران استفاده می‌شده، بعد از اتمام کار این مسیر تراشیده و محو شده.

نمای از دور سنگ نوشته بیستون

رنگ لعاب‌گونه قهوه‌ای مانندی که در سراسر این کتیبه به چشم میاد، نشون دهنده این موضوع هست که پس از پایان کار، داخل متون حک شده سرب ریخته شده. همچنین، سراسر کتیبه توسط یک اندود پوشیده شده که هنوز هم ماهیت اون مشخص نیست. نکته‌ای که در ساخت این کتیبه وجود داره این هست که در طی فرآیند ساخت، اگه قطعه‌ای از صخره خراب می‌شد،‌ قطعه سنگ دیگه‌ای به اندازه همون، جایگزین می‌کردن.

حالا روی این کتیبه چی نوشته شده؟

بخشی از ترجمه دقیق نوشته‌های روی این کتیبه رو در ادامه آوردم:

” من داریوش، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه در پارس، شاه کشورها، پسر ویشتاسب، نوه ارشام هخامنشی. پدر من ویشتاسب، پدر ویشتاسب ارشام، پدر ارشام آریامن، پدر آریامن چیش پیش، پدر چیش پیش هخامنش. بدین جهت ما هخامنشی خوانده می‌شویم [که] از دیرگاهان اصیل هستیم. از دیرگاهان نیاکان ما شاهان بودند. ۸ [تن] از نیاکان من شاه بودند. من نهمین [هستم] ما ۹ [تن] پشت اندر پشت (در دو شاخه) شاه هستیم به خواست اهورامزدا من شاه هستم. اهورامزدا پادشاهی را به من داد. این [است] که از آن من شدند. به خواست اهورامزدا من شاه آن‌ها بودم. پارس، عیلام، بابل، آشور، عرب، مودرای (مصر)، اهل دریا (فینیقی‌ها)، سارد (لیدی)، یونان (یونانی‌های ساکن آسیای صغیر)، ماد، ارمنستان، کاپادوکیه، پرثو، زرنگ (سیستان)، هرئی و(هرات)، باختر (بلخ)، سغد، گندار (دره کابل) سک (طوایف بین دریاچه آرال و دریای مازندران)، ثت گوش (دره رود هیرمند)، رخج (قندهار)، مک (مکران و عمان) جمعاً ۳۲ کشور. این [است] کشورهایی که از آن من شدند. به خواست اهورامزدا بندگان من بودند. به من باج دادند. آنچه از طرف من به آن‌ها گفته شد، چه شب، چه روز همان کرده شد.”

متنی که الان خوندی فقط بخشی از ستون یک این سنگ نوشته بود! در تمام بخش‌های دیگه این کتیبه، داریوش درمورد اصل و نصب خودش و چگونگی سرکوب شورشیان، با آب و تاب فراوان توضیح میده که ترجمه اون خیلی طولانی میشه.

آدرس سنگ نوشته بیستون کجاست؟

سنگ نوشته بیستون رو می‌تونی در سی کیلومتری استان کرمانشاه پیدا کنی. بعد از گذشتن از همدان و شهرهای کنگاور، کرماشان و سرپل‌ذهاب به یک راه باستانی چند هزارساله می‌رسی که در بین‌النهرین ختم میشه. در این مسیر کتیبه بیستون برروی کوه بیستون خودنمایی می‌کنه.

آدرس سنگ نوشته بیستون

مشاهده اقامتگاه ها اطراف بیستون

نمایش بیستون روی نقشه گوگل

مسیریابی بیستون با گوگل

بازدید از بزرگ‌ترین سنگ نوشته جهان

اگه به تاریخ علاقه‌مندی بهت پیشنهاد می‌کنم که بازدید و مطالعه درمورد مهم‌ترین و مشهورترین سند تاریخی جهان، یعنی سنگ نوشته بیستون رو از دست ندی. البته، این مکان حتی برای افرادی که به تاریخ علاقه ندارن جذاب به‌نظر می‌رسه،‌ چون بخشی از تاریخ و هویت ایرانی رو به نمایش می‌ذاره. باتوجه به نکاتی که درمورد سنگ نوشته بیستون در این مقاله مطالعه کردی، برای من بنویس که نظر تو درمورد این سند تاریخی چیه؟ آیا برای بازدید این کتیبه از نزدیک مشتاق هستی؟