روز جهانی گردشگری و جهانگردی
روز جهانی گردشگری، رویدادی سالانه است که ریشه در تلاش‌های جامعه بین‌المللی برای به رسمیت شناختن جایگاه حیاتی صنعت سفر و گردشگری در جهان دارد. این روز توسط سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل (UNWTO)، که به عنوان آژانس تخصصی سازمان ملل متحد مسئولیت ترویج گردشگری مسئولانه، پایدار و در دسترس برای همگان را بر عهده دارد، بنیان نهاده شد. تصمیم تاریخی برای ایجاد چنین روزی در سومین جلسه مجمع عمومی UNWTO در سپتامبر سال ۱۹۷۹ در شهر تورمولینوس اسپانیا اتخاذ گردید و نخستین گرامیداشت رسمی آن در ۲۷ سپتامبر ۱۹۸۰ برگزار شد. این اقدام، نقطه عطفی در تاریخ گردشگری جهانی بود؛ چرا که برای اولین بار، این صنعت به عنوان یک نیروی تأثیرگذار جهانی با یک روز مشخص در تقویم بین‌المللی به رسمیت شناخته شد و از یک فعالیت صرفاً تجاری به یک حوزه ساختاریافته و قابل راهبری در سطح جهانی ارتقا یافت.
روز جهانی گردشگری چه روزی است؟
تاریخ ۲۷ سپتامبر به عنوان روز جهانی گردشگری شناخته می شود که با تصمیم مجمع عمومی گردشگری سازمان ملل انتخاب شد و به شمسی روز ۵ مهر ۱۴۰۴ می باشد.
انتخاب یک تاریخ نمادین و چرایی گزینش ۲۷ سپتامبر
انتخاب تاریخ ۲۷ سپتامبر تصادفی نبود و بر یک منطق دوگانه، هم نهادی و هم عملی، استوار بود. دلیل اصلی و رسمی این انتخاب، اهمیت تاریخی این روز در فرآیند نهادینه‌سازی گردشگری جهانی است. در ۲۷ سپتامبر سال ۱۹۷۰، اساسنامه سازمان جهانی گردشگری (که در آن زمان با عنوان اتحادیه بین‌المللی سازمان‌های رسمی مسافرتی یا IUOTO شناخته می‌شد) به تصویب رسید. این تصویب، سنگ بنای تحول این نهاد به یک آژانس تخصصی سازمان ملل در سال ۱۹۷۵ بود و به گردشگری صدایی یکپارچه و رسمی در عرصه جهانی بخشید. بنابراین، گرامیداشت این روز، در واقع جشن گرفتن معماری حاکمیت جهانی گردشگری است، نه صرفاً خود عمل سفر. سفربازی می تواند شما را در سفرها در سراسر کشور همراهی کند.
در کنار این دلیل رسمی، یک توجیه فصلی و ملموس‌تر نیز وجود دارد که ارتباط این روز را با تجربه شخصی مسافران تقویت می‌کند. تاریخ ۲۷ سپتامبر مصادف با پایان فصل اوج سفر در نیمکره شمالی و آغاز آن در نیمکره جنوبی است؛ زمانی که بسیاری از مردم در سراسر جهان یا در حال مرور خاطرات سفرهای تابستانی خود هستند یا برای سفرهای آینده برنامه‌ریزی می‌کنند. این منطق دوگانه نشان‌دهنده یک رویکرد ارتباطی استراتژیک است: توجیه نهادی برای سیاست‌گذاران و توجیه فصلی برای عموم مردم. این رویکرد دوگانه، جذابیت جهانی این روز را افزایش داده و آن را به ابزاری مؤثر برای ارتباط با هر دو مخاطب اصلی این حوزه تبدیل کرده است.
اهداف بنیادین فراتر از یک گرامیداشت روز جهانی گردشگری ۱۴۰۴
هدف اصلی از نام‌گذاری روز جهانی گردشگری، افزایش آگاهی جامعه بین‌المللی، دولت‌ها و مردم از نقش محوری گردشگری و تأثیرات عمیق و چندبعدی آن بر ارزش‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در سراسر جهان است. این روز فرصتی است تا تأکید شود که گردشگری تنها یک فعالیت تفریحی یا یک صنعت درآمدزا نیست، بلکه یک کاتالیزور قدرتمند برای توسعه پایدار، ایجاد شغل، حفاظت از میراث، درک متقابل فرهنگی و در نهایت، صلح جهانی است. این روز بستری برای گفتگو و تبادل نظر میان کشورها فراهم می‌آورد تا سیاست‌ها و تجارب عملی خود را در زمینه دانش گردشگری به اشتراک بگذارند و به طور مشترک برای آینده‌ای پایدارتر در این صنعت تلاش کنند.
دیپلماسی گردشگری و نقش کشورهای میزبان
از اکتبر ۱۹۹۷، مجمع عمومی UNWTO تصمیم گرفت تا هر سال یک کشور را به عنوان میزبان رسمی و شریک در برگزاری جشن‌های روز جهانی گردشگری انتخاب کند. این اقدام، فراتر از یک تشریفات، نوعی دیپلماسی نرم و سیگنال‌دهی ژئوپلیتیکی است. کشور میزبان این فرصت را می‌یابد که نه تنها ظرفیت‌های گردشگری خود را در مقیاس جهانی به نمایش بگذارد، بلکه گفتمان آن سال را حول محوریت تجربیات، اولویت‌ها و جاه‌طلبی‌های خود شکل دهد. انتخاب یک کشور به عنوان میزبان، در واقع صحه گذاشتن بر استراتژی توسعه آن کشور و همسو کردن روایت جهانی گردشگری با آن است. به عنوان مثال، میزبانی ایران در سال ۲۰۰۱ با شعار “گردشگری: ابزاری برای صلح و گفتگوی تمدن‌ها“، یک بیانیه دیپلماتیک مهم در آن مقطع زمانی بود. به همین ترتیب، میزبانی عربستان سعودی در سال ۲۰۲۳ با شعار “گردشگری و سرمایه‌گذاری سبز” بیانیه‌ای در مورد استراتژی تنوع‌بخشی اقتصادی این کشور بود.
مطالعه موردی شعارهای اخیر
- “گردشگری و سرمایه‌گذاری سبز” (۲۰۲۳، میزبان: عربستان سعودی): این شعار پاسخی مستقیم به چالش‌های زیست‌محیطی و نیاز به بازسازی پایدار پس از همه‌گیری کرونا بود. این شعار بر ضرورت سرمایه‌گذاری‌های هدفمند در سه حوزه کلیدی تأکید داشت: مردم (از طریق آموزش و توسعه مهارت‌ها)، سیاره زمین (از طریق زیرساخت‌های پایدار، انرژی‌های تجدیدپذیر و حفاظت از منابع) و رفاه (از طریق نوآوری، فناوری و کارآفرینی).
- “گردشگری و صلح” (۲۰۲۴، میزبان: گرجستان): این شعار بر ظرفیت منحصربه‌فرد گردشگری برای تقویت درک متقابل، گفتگوی فرهنگی و حمایت از فرآیندهای آشتی‌جویانه تأکید دارد و نقش این صنعت را به عنوان یک نیروی حافظ صلح در دنیای پر از تنش برجسته می‌کند.
- “گردشگری و تحول پایدار” (۲۰۲۵، میزبان: مالزی): این شعار، گفتمان را یک گام فراتر برده و بر نقش گردشگری به عنوان یک عامل دگرگون‌کننده مثبت در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی تمرکز می‌کند. این موضوع مستقیماً با اهداف توسعه پایدار سازمان ملل مرتبط است و به دنبال ترویج سرمایه‌گذاری در آموزش، حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و حفاظت از تنوع زیستی است.
در جدول زیر، فهرستی از شعارها و کشورهای میزبان روز جهانی گردشگری ارائه شده است که به خوبی این سیر تکاملی را به تصویر می‌کشد.
شعارها و کشورهای میزبان روز جهانی گردشگری (۱۹۸۰-۲۰۲۵)
گردشگری به مثابه یک نیروی محرکه تحلیل تأثیرات چندبعدی
صنعت گردشگری یک پدیده چندوجهی است که تأثیرات عمیق و گاه متناقضی بر جوامع میزبان می‌گذارد. تحلیل این تأثیرات در سه بعد اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و زیست‌محیطی، یک “پارادوکس توسعه” بنیادین را آشکار می‌سازد: راهکارهایی که برای تقویت یک بعد (مانند رشد اقتصادی) طراحی می‌شوند، اغلب چالش‌هایی را در ابعاد دیگر (مانند تخریب محیط زیست یا فرسایش فرهنگی) تشدید می‌کنند. بنابراین، چالش اصلی سیاست‌گذاری در گردشگری مدرن، نه به حداکثر رساندن منافع، بلکه بهینه‌سازی بده‌بستان‌ها میان این تأثیرات رقابتی است.
موتور اقتصادی
گردشگری یکی از بزرگترین و پویاترین صنایع خدماتی جهان است. در سال ۲۰۲۴، این صنعت حدود ۱۰ درصد از اقتصاد جهانی را به خود اختصاص داد و از ۳۵۷ میلیون شغل در سراسر جهان پشتیبانی کرد که معادل تقریباً یک شغل از هر ده شغل است. تأثیرات مثبت آن شامل ایجاد شغل مستقیم (در هتل‌ها، رستوران‌ها و شرکت‌های حمل‌ونقل) و غیرمستقیم (در بخش‌های کشاورزی، ساخت‌وساز و صنایع دستی)، کسب درآمد ارزی، افزایش درآمدهای مالیاتی دولت و تحریک توسعه زیرساخت‌های عمومی مانند جاده‌ها، فرودگاه‌ها و شبکه‌های ارتباطی است.
با این حال، این موتور اقتصادی با تأثیرات منفی بالقوه‌ای نیز همراه است. وابستگی بیش از حد به گردشگری می‌تواند اقتصاد یک منطقه را در برابر بحران‌های جهانی (مانند همه‌گیری‌ها یا رکود اقتصادی) بسیار آسیب‌پذیر سازد. چالش کلیدی دیگر، “نشت درآمد” (Leakage) است. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که بخش قابل توجهی از درآمدهای حاصل از گردشگری از اقتصاد محلی خارج می‌شود. این نشت به دو شکل اصلی اتفاق می‌افتد: نشت واردات (Import Leakage)، زمانی که هتل‌ها و رستوران‌ها برای تأمین استانداردهای مورد انتظار گردشگران بین‌المللی، کالاها و مواد غذایی را وارد می‌کنند؛ و نشت صادرات (Export Leakage)، زمانی که سود حاصل از سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های چندملیتی در زیرساخت‌های گردشگری به کشور مبدأ آن‌ها بازگردانده می‌شود.
تبادل فرهنگی و اجتماعی
گردشگری در بهترین حالت خود، به عنوان پلی برای درک متقابل فرهنگی، کاهش کلیشه‌ها و تقویت صلح عمل می‌کند. تأثیرات مثبت آن می‌تواند شامل احیای سنت‌های فراموش‌شده، حفاظت از میراث فرهنگی ملموس و ناملموس (به دلیل ارزش اقتصادی که پیدا می‌کنند) و افزایش غرور و همبستگی در جامعه محلی باشد.
اما در صورت مدیریت نادرست، تأثیرات منفی اجتماعی-فرهنگی می‌تواند ویرانگر باشد. “کالایی‌سازی فرهنگ” (Commodification) پدیده‌ای است که در آن سنت‌ها، آیین‌ها و هنرهای محلی از بافت اصلی خود جدا شده و به محصولاتی ساده و قابل فروش برای گردشگران تبدیل می‌شوند. این امر می‌تواند به “اصالت صحنه‌سازی شده” (Staged Authenticity) منجر شود، جایی که تجربیات فرهنگی صرفاً برای مصرف توریستی بازسازی می‌شوند. پدیده دیگری به نام “اثر نمایشی” (Demonstration Effect) رخ می‌دهد که در آن ساکنان محلی، به ویژه جوانان، الگوهای مصرف و رفتار گردشگران را تقلید می‌کنند که این امر می‌تواند به فرسایش هویت فرهنگی و ارزش‌های سنتی منجر شود. تضادهای فرهنگی، افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی مانند جرم و جنایت و فشار بر خدمات عمومی نیز از دیگر پیامدهای منفی بالقوه هستند.
ردپای زیست‌محیطی
رابطه گردشگری و محیط زیست نیز دوسویه است. تأثیرات مثبت آن زمانی آشکار می‌شود که درآمد حاصل از گردشگری، انگیزه‌های اقتصادی قدرتمندی برای حفاظت از محیط زیست فراهم می‌کند. ایجاد پارک‌های ملی، مناطق حفاظت‌شده و پروژه‌های حفاظت از تنوع زیستی اغلب با حمایت مالی صنعت اکوتوریسم ممکن می‌شود. همچنین، گردشگری می‌تواند سطح آگاهی زیست‌محیطی را هم در میان گردشگران و هم در جوامع میزبان افزایش دهد.
با این وجود، تأثیرات منفی گردشگری بر محیط زیست بسیار جدی است. توسعه زیرساخت‌های گردشگری (هتل‌ها، فرودگاه‌ها، جاده‌ها) اغلب به قیمت تخریب زیستگاه‌های طبیعی، جنگل‌زدایی و آسیب به چشم‌اندازهای بکر تمام می‌شود. گردشگری انبوه فشار شدیدی بر منابع محدود محلی، به ویژه آب و انرژی، وارد می‌کند و منجر به تولید حجم عظیمی از زباله و فاضلاب می‌شود. آلودگی هوا ناشی از حمل‌ونقل هوایی و زمینی و آلودگی صوتی در مقاصد شلوغ، کیفیت محیط زیست را به شدت کاهش می‌دهد. این تضاد عمیق میان وابستگی به طبیعت و تخریب آن، هسته اصلی گفتمان “گردشگری پایدار” را تشکیل می‌دهد.
شمشیر دولبه: تحلیلی ترکیبی از تأثیرات گردشگری
جایگاه ایران در نقشه گردشگری جهان
ایران با داشتن رتبه دهم در جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم در جابه‌های طبیعی در سطح جهان، از پتانسیل تئوریک فوق‌العاده‌ای برای تبدیل شدن به یک مقصد گردشگری جهانی برخوردار است. با این حال، عملکرد واقعی این صنعت با این پتانسیل فاصله عمیقی دارد. سهم صنعت سفر و گردشگری از تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور حدود ۵ درصد و از اشتغال کل، ۶ درصد برآورد می‌شود. بر اساس شاخص توسعه گردشگری، ایران در جایگاه ۷۳ از میان ۱۱۵ کشور قرار دارد که با توجه به ظرفیت‌های غنی فرهنگی و طبیعی، جایگاه مناسبی محسوب نمی‌شود. آمار گردشگران ورودی در سال ۱۴۰۲ حدود ۶.۴ میلیون نفر گزارش شده است، در حالی که برنامه هفتم توسعه، هدف رسیدن به ۱۵ میلیون گردشگر تا پایان برنامه را تعیین کرده است.
گرامیداشت روز جهانی گردشگری در ایران
نحوه گرامیداشت روز جهانی گردشگری در ایران، بازتابی مستقیم از چالش‌های ساختاری این صنعت است. این رویدادها عمدتاً ماهیتی درون‌نگر و تخصصی دارند و به جای آنکه کارزارهای تبلیغاتی بزرگ و رو به بیرون برای جذب گردشگر بین‌المللی باشند، بر تحکیم و انسجام جامعه حرفه‌ای داخلی متمرکز هستند. برنامه‌های معمول شامل برگزاری گردهمایی با حضور مقامات دولتی و مسئولان، تجلیل از فعالان و کارآفرینان برتر صنعت، و رونمایی از پروژه‌های گردشگری داخلی است. برای عموم مردم، اصلی‌ترین نمود این روز، امکان بازدید رایگان یا نیم‌بها از موزه‌ها و اماکن تاریخی تحت نظارت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. از سال ۱۳۹۹ نیز به منظور توجه بیشتر به این حوزه، “هفته گردشگری” (از ۵ تا ۱۱ مهر) در تقویم رسمی کشور به ثبت رسیده است. این رویکرد درون‌گرا، یک استراتژی منطقی در شرایطی است که موانع اصلی رشد، ژئوپلیتیکی و زیرساختی هستند و صنعت ناگزیر است بر حفظ تاب‌آوری داخلی به جای توسعه خارجی تمرکز کند.
نتیجه‌گیری و توصیه‌های راهبردی
روز جهانی گردشگری، فراتر از یک مناسبت تقویمی، یک تریبون جهانی برای تأکید بر قدرت دگرگون‌کننده سفر است. این روز به ما یادآوری می‌کند که گردشگری می‌تواند نیرویی برای رشد اقتصادی، درک فرهنگی، حفاظت از محیط زیست و صلح باشد، اما تنها در صورتی که به شیوه‌ای مسئولانه، پایدار و فراگیر مدیریت شود.
برای ایران، این روز فرصتی برای تأمل در شکاف عمیق میان پتانسیل‌های بی‌نظیر و واقعیت‌های موجود است. عبور از چالش‌های کنونی و تحقق جایگاه واقعی ایران در نقشه گردشگری جهان نیازمند یک عزم ملی و رویکردی چندوجهی است. توصیه‌های راهبردی کلیدی در این مسیر عبارتند از:
- سرمایه‌گذاری هدفمند در زیرساخت‌های پایدار: تمرکز بر توسعه هتل‌های سبز، بهبود شبکه حمل‌ونقل و مدیریت پسماند در مقاصد گردشگری.
- توانمندسازی منابع انسانی: سرمایه‌گذاری گسترده در آموزش‌های تخصصی و مهارت‌محور در تمام سطوح صنعت گردشگری.
- دیپلماسی فعال و بازاریابی دیجیتال هوشمند: طراحی کارزارهای هدفمند برای مقابله با ایران‌هراسی، تمرکز بر بازارهای نوظهور و نمایش روایت‌های واقعی و مثبت از ایران از طریق ابزارهای دیجیتال.
- تنوع‌بخشی به محصولات و بازارها: توسعه و ترویج محصولات جدید فراتر از گردشگری زیارتی و درمانی، مانند اکوتوریسم، گردشگری ماجراجویی، گردشگری خوراک و گردشگری روستایی برای جذب مخاطبان متنوع‌تر.
- تسهیل فرآیندها و مقررات: ساده‌سازی فرآیندهای صدور ویزا و ایجاد یک محیط قانونی شفاف و حمایتی برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی.
روز جهانی گردشگری باید به نقطه عطفی سالانه برای ارزیابی پیشرفت‌ها در این مسیر و تجدید پیمان برای تبدیل کردن صنعت گردشگری ایران به یک پیشران واقعی برای توسعه پایدار کشور تبدیل شود.
قزن طلای تاریخی با دستگاه فلزیاب کشف شد
۱-اسفند-۱۴۰۲
باستی هیلز کجاست و چرا به این نام خوانده می‌شود؟
۱۲-مرداد-۱۴۰۰
کوه آوالان کردستان
۲۴-دی-۱۴۰۲
معرفی کوه صفه اصفهان
۲۳-دی-۱۴۰۲
جاهای دیدنی لنگرود که حتما باید ببینین
۸-اسفند-۱۴۰۲
پارک شاهنشاهی؛ یادگاری که در این گنبد دوار بماند!
۷-اسفند-۱۴۰۲سفربازی شما را برای انتخاب بهتر و رزرو ارزانتر اقامتگاه راهنمایی می‌کند
دیدگاهتان را بنویسید